Huấn từ của Đức Cha về Trí tuệ nhân tạo (AI)

Tóm tắt: Bài huấn từ của Đức Cha Giáo Phận
Ngày 29.9.2025

I. Quan điểm của Giáo hội Công giáo về Trí tuệ nhân tạo (AI)

Về quan điểm giáo huấn của Hội Thánh đối với Trí tuệ Nhân tạo (AI), Đức Cha khẳng định: Giáo hội đã nhanh chóng cập nhật và đưa ra định hướng rõ ràng ngay từ khi công nghệ này phát triển.

1. Định hướng của Giáo Hội

Giáo hội, trong vai trò thầy dạy đức tin, cần định hướng để AI phục vụ con người và thiện ích chung. Tiêu chí cốt lõi là:

- Công nghệ AI phải tôn trọng phẩm giá con người.

- Công nghệ AI phải tuân thủ luật luân lý.

2. Lời kêu gọi của Roma về Đạo Đức AI (2020)

Tại Roma năm 2020, một tuyên bố về đạo đức AI đã được đưa ra, với sự kết nối giữa Vatican và các tập đoàn lớn như IBM, Microsoft, và các tổ chức truyền thông. Tuyên bố này đề ra sáu nguyên tắc cho AI:

- Minh bạch: Hệ thống AI phải giải thích được (không có gì bí mật).

- Tính hòa nhập: Phải tính đến nhu cầu của mọi người, không mang tính loại trừ, để mọi người đều được hưởng lợi.

- Trách nhiệm: Cả người thiết kế lẫn người sử dụng AI phải hành động có trách nhiệm và minh bạch do mức độ ảnh hưởng sâu rộng của AI.

- Tính vô tư: Tránh tạo ra những vận hành theo định kiến; bảo đảm sự công bằng và tôn trọng nhân vị; tránh dùng từ mang tính cảm tính (“rất hay,” “rất thâm thúy”) mà phải khách quan, rõ ràng.

- Đáng tin: Hệ thống AI phải hoạt động một cách ổn định và đáng tin cậy.

- An ninh và Riêng tư: Phải tôn trọng quyền riêng tư của mọi người dùng, bảo mật dữ liệu cá nhân.

3. Khái niệm “Sự Khôn Ngoan của Trái Tim”

Đức Giáo Hoàng Phanxicô, trong Ngày Thế giới Truyền thông Xã hội lần thứ 58, đã đưa ra khái niệm “Sự khôn ngoan của trái tim” (nghĩa là kết hợp giữa Đức tin và kỷ nguyên AI).

- Trái tim theo truyền thống Kinh Thánh là nơi của tự do, quyết định, và tính chất nội tâm.

- Trái tim dưới sự soi sáng của Chúa Thánh Thần giúp ta nhìn mọi sự theo cái nhìn của Thiên Chúa và khám phá ý nghĩa thực sự.

- Quan điểm cốt lõi của Đức Giáo Hoàng: Trân trọng tiến bộ công nghệ nhưng luôn cảnh giác, kiên quyết đặt con người và Thiên Chúa vào vị trí trung tâm.

II. Thách thức lớn về Đạo Đức và Xã Hội

1. Thách thức mang tính Giáo Hội và Luân Lý

- Tầm nhìn: Các Giáo Hoàng nhìn nhận tiềm năng phi thường của AI nhưng kiên quyết cảnh báo các nguy cơ nếu AI phát triển thiếu đạo đức (Đức Lêô XIV).

- Bản chất AI: AI chỉ là công cụ do con người tạo ra, không có linh hồn, không có con tim. AI không tự mình sống đạo đức thiện hay ác, mà tùy vào cách con người sử dụng.

2. AI và Đời Sống Cộng Đồng

- Y tế: Phát hiện dịch bệnh sớm, phân tích dữ liệu sức khỏe, hỗ trợ bác sĩ. Nếu AI chỉ nằm trong tay các nước giàu và tầng lớp giàu, khoảng cách với người nghèo sẽ càng rộng. Đức Phanxicô gọi đây là thuật toán chủ nghĩa (thuật toán mạnh mẽ sẽ thống trị kinh tế và đặt luật chơi).

- Giao thông: Điều phối luồng xe, thông tin kẹt xe. Thu thập dữ liệu tràn lan tạo ra sự bất đối xứng (vài công ty biết hết về cá nhân, còn cá nhân không biết họ dùng dữ liệu của mình ra sao).

- Nông nghiệp: Phân tích thời tiết, đất đai, tăng sản xuất. AI tự xác định và tiêu diệt mục tiêu mà không cần người ra lệnh trực tiếp. Hội Thánh coi đây là vi phạm luật luân lý và kêu gọi cấm hoàn toàn vũ khí này.

3. AI và Nhân Vị Con Người

AI đặt ra thách thức triết học và thần học về “làm người nghĩa là gì trong kỷ nguyên AI.” Ba mối nguy được đề cập:

1. Đánh mất ý thức về bản sắc con người.

2. Đánh mất đời sống tâm linh và chiều kích siêu việt.

3. Rối loạn tự do và trách nhiệm cá nhân.

III. Trách nhiệm của Người truyền thông Công giáo

Đức Cha nhấn mạnh trách nhiệm thuộc về cả người thiết kế và người sử dụng AI, đồng thời chỉ ra vấn đề nhức nhối hiện nay: khó phân biệt đâu là thật, đâu là giả trên mạng.

1. Yêu cầu Đạo Đức

- Phải có trích dẫn nguồn rõ ràng.

- Phải có đời sống đạo đức để đủ khả năng phân định (phân bình) cái gì tốt, cái gì xấu.

- Mục tiêu: Loan tin mang lại niềm vui, hy vọng cho người khác, chứ không phải để câu view hay phục vụ lợi ích riêng tư.

2. Thực tế Công tác Truyền Thông

- Tránh dùng từ ngữ quá lớn như “thông tấn viên” mà nên dùng “cộng tác viên truyền thông.”

- Mục tiêu của cộng tác viên là giúp Ban Truyền thông có tin, hình ảnh mang định hướng rõ ràng về niềm vui và hạnh phúc.

- Thực trạng đáng buồn: Mạng của Giáo phận còn nghèo tin tức. Đức Cha kêu gọi các cộng tác viên (kể cả các cha) tích cực viết bài hơn để làm phong phú nội dung.

- Kết luận: AI là một phương tiện rất hữu hiệu để loan báo Tin Mừng và xây dựng sự nghiệp truyền thông Giáo hội, nhưng điều này chỉ có thể đạt được khi người sử dụng đặt đạo đức, trách nhiệm và phẩm giá con người lên hàng đầu.

+GM Gioan Baotixita Nguyễn Huy Bắc