Sứ điệp Truyền thông Xã hội -2021

SỨ ĐIỆP CỦA ĐỨC THÁNH CHA PHANXICÔ
CHO NGÀY THẾ GIỚI TRUYỀN THÔNG XÃ HỘI NĂM 2021

 “Hãy đến mà xem” (Ga 1,46).
Truyền thông bằng cách gặp gỡ những con người ở chính nơi họ đang sống và như chính họ là.

Anh chị em thân mến,

Lời mời gọi “đến mà xem” - trong những cuộc gặp gỡ đầu tiên đầy cảm xúc giữa Chúa Giêsu và các môn đệ - cũng là phương pháp của mọi giao tiếp đích thực của con người. Để có thể thuật lại chân lý của cuộc sống - điều làm nên câu chuyện lịch sử (x. Sứ điệp cho Ngày Truyền thông Thế giới lần thứ 54, ngày 24-1-2020), ta cần phải vượt ra khỏi thái độ tự mãn cho rằng ta “đã biết” những sự ấy rồi. Thay vì như thế, chúng ta cần phải tự mình đi xem, dành thời gian đến với người ta, lắng nghe câu chuyện của họ và đối diện với thực tế - là điều luôn khiến ta ngạc nhiên theo một cách nào đó. “Hãy mở to mắt ngạc nhiên với những gì bạn nhìn thấy, để bàn tay của bạn chạm vào sự tươi mới và sinh động của mọi sự, để khi người khác đọc những gì bạn viết, họ cũng có thể tận tay chạm vào phép màu rực rỡ của cuộc sống.” Đây là lời khuyên mà Chân phước Manuel Lozano Garrido[1] gửi đến các nhà báo đồng nghiệp của mình.

Vì vậy, năm nay, tôi muốn dành Sứ điệp này mời gọi “Hãy đến mà xem”, mong sẽ như một gợi ý cho mọi nỗ lực truyền thông muốn trở nên rõ ràng và trung thực, trên báo chí, trên internet, trong lời rao giảng hằng ngày của Giáo hội, và trong các giao tiếp chính trị hoặc xã hội.

"Hãy đến mà xem!" Đức tin Kitô giáo luôn được truyền đạt theo cách này, ngay từ thời có những cuộc gặp gỡ đầu tiên trên bờ sông Giôđan và ở biển hồ Galilê.

Ra đường

Trước tiên, chúng ta xem xét những điểm chính của việc tường thuật tin tức. Từ lâu đã có những con người hiểu biết lên tiếng bày tỏ lo ngại rằng có nguy cơ những phóng sự điều tra tận gốc trên báo chí, truyền hình, truyền thanh, trang web, đang bị thay thế bằng một loại phóng sự tuân theo mẫu định sẵn, thường là có dụng ý. Cách tường thuật này ngày càng ít có khả năng nắm bắt sự thật về sự việc và cuộc sống cụ thể của con người, càng không nắm bắt được sự thật về những hiện tượng xã hội quan trọng hơn hoặc những phong trào tích cực của quần chúng.

Cuộc khủng hoảng này của công nghệ đưa tin có nguy cơ dẫn đến những bài phóng sự được tạo ra trong các tòa soạn, trước máy tính cá nhân hoặc công ty và trên mạng xã hội, mà không bao giờ đi ra đường, gặp gỡ trực tiếp người ta để tìm hiểu các câu chuyện hoặc để xác minh trực tiếp các tình huống nhất định.

Nếu không mở lòng ra mà gặp gỡ như thế, ta vẫn chỉ là những kẻ bàng quan, cho dù những đổi mới về công nghệ có làm ta thấy mình như đang đắm chìm trong một thực tế rộng lớn hơn và tức thời hơn. 

Mọi công cụ chỉ hữu ích và có giá trị khi nó thúc đẩy ta đi ra và nhìn xem mọi thứ - mà nếu (nó) không (thúc đẩy chúng ta đi ra), có lẽ chúng ta chẳng biết; khi nó đưa lên mạng internet những kiến thức - mà nếu (nó) không (đưa lên) thì (kiến thức ấy) có lẽ chẳng được phổ biến; khi nó giúp xúc tiến các cuộc gặp gỡ - mà nếu (nó) không (làm thế) thì (các cuộc gặp gỡ ấy) có lẽ đã không diễn ra.

Tin Mừng là những câu chuyện thời sự

“Hãy đến mà xem” là lời đầu tiên Chúa Giêsu nói với các môn đệ - những người tò mò muốn biết về Người sau khi Người chịu phép rửa ở sông Giođan (Ga 1,39). Người mời họ đi vào mối tương quan với Người. Hơn nửa thế kỷ sau, khi Gioan, bấy giờ đã già, viết Phúc âm của mình, ông nhớ lại một số chi tiết “thời sự” cho thấy rằng ông đã đích thân có mặt tại các sự kiện mà ông tường thuật, đồng thời cũng cho thấy tác động của trải nghiệm đó đối với cuộc đời ông.

“Lúc ấy khoảng giờ thứ mười”, Gioan viết, tức là khoảng bốn giờ chiều (x. câu 39). Ngày hôm sau - Gioan tường thuật tiếp - Philipphê kể cho Nathanaen nghe về cuộc gặp gỡ của anh với Đấng Mêsia. Bạn của Philipphê nghi ngờ và hỏi: "Từ Nadarét, làm sao có cái gì hay được?" Philipphê không tìm cách thuyết phục bạn mình bằng những lý lẽ tốt đẹp, mà chỉ nói: “Hãy đến mà xem” (x. câu 45-46). Nathanaen đã đi xem, và từ giây phút đó, cuộc đời anh đã thay đổi.

Đó là cách đức tin Kitô giáo bắt đầu và được thông truyền: như một sự hiểu biết trực tiếp, phát sinh từ trải nghiệm, chứ không phải từ tin đồn. “Không còn phải chỉ vì lời chị nói mà chúng tôi tin, nhưng vì chính chúng tôi đã nghe thấy”. Dân làng đã nói với người phụ nữ Samari như thế sau khi Chúa Giêsu ở lại làng của họ (x. Ga 4, 39-42). “Hãy đến mà xem” là phương pháp đơn giản nhất để biết một tình huống. Đó là cách kiểm chứng thông tin trung thực nhất, bởi vì, nếu muốn biết, chúng ta cần phải tiếp xúc, cần phải để cho người đối diện nói và đưa ra chứng từ.

Cảm ơn sự dũng cảm của nhiều nhà báo

Báo chí cũng vậy, là những bản tường thuật về thực tại, đòi hỏi phóng viên có khả năng đi đến những nơi không ai nghĩ sẽ đi đến đó: sẵn sàng lên đường và mong muốn được nhìn thấy. Tò mò, cởi mở, đam mê. Chúng ta phải cảm ơn sự dũng cảm dấn thân của tất cả những người chuyên nghiệp này - nhà báo, nhà quay phim, biên tập viên, đạo diễn - những người thường liều mạng thực hiện công việc của họ. Nhờ những nỗ lực của họ mà giờ đây chúng ta biết được, chẳng hạn như những nỗi cơ cực của các nhóm thiểu số bị bức hại ở nhiều nơi trên thế giới, rất nhiều trường hợp áp bức và bất công gây ra cho người nghèo và môi trường, và nhiều cuộc chiến tranh sẽ không ai biết đến nếu không có họ. Sẽ là một tổn thất không chỉ cho việc đưa tin, mà cho cả xã hội và cho nền dân chủ nói chung, nếu những tiếng nói này biến mất dần. Toàn bộ gia đình nhân loại chúng ta sẽ trở nên nghèo nàn.

Nhiều tình huống trong thế giới của chúng ta, thậm chí còn hơn thế nữa trong thời đại dịch này, đang mời các giới truyền thông “hãy đến mà xem”. Có mối nguy cơ là người ta chỉ tường thuật về đại dịch, cũng như về mọi cuộc khủng hoảng khác, qua lăng kính của các quốc gia giàu có, với những thông tin bị che đậy. Ví dụ, vấn nạn về vắc-xin và chăm sóc y tế nói chung, với nguy cơ loại trừ những người nghèo. Ai sẽ cho ta biết phải chờ đợi bao lâu mới được điều trị tại các ngôi làng nghèo đói ở châu Á, châu Mỹ Latinh và châu Phi? Sự khác biệt về kinh tế và xã hội ở cấp độ toàn cầu có nguy cơ quyết định thứ tự phân phối vắc-xin chống Covid, trong đó người nghèo luôn ở cuối tuyến và quyền được chăm sóc sức khỏe toàn dân dù được khẳng định trên nguyên tắc, nhưng lại bị tước bỏ trong thực tế. Tuy nhiên, ngay cả trong thế giới của những người may mắn hơn, người ta cũng thường che giấu phần lớn bi kịch xã hội của những gia đình nhanh chóng rơi vào cảnh nghèo đói - những người không còn cảm thấy xấu hổ khi phải xếp hàng trước các tổ chức từ thiện, chờ nhận được một gói lương thực: sẽ không có xu hướng đưa tin về những bi kịch này.

Cơ hội và nguy cơ tiềm ẩn trên web

Internet, với vô số cách biểu đạt của truyền thông xã hội, có thể làm gia tăng khả năng tường thuật và chia sẻ, với nhiều cách nhìn về thế giới hơn và liên tục tràn ngập những hình ảnh và chứng ngôn.

Công nghệ kỹ thuật số cung cấp cho chúng ta khả năng thông tin trực tiếp kịp thời - thường khá hữu ích.

Chúng ta có thể nghĩ đến một số tình huống khẩn cấp nhất định trong đó internet là nơi đầu tiên đưa tin và truyền đạt thông báo chính thức. Đây là một công cụ mạnh mẽ, đòi hỏi tất cả chúng ta phải có trách nhiệm với tư cách là người sử dụng và hưởng thụ. Tất cả chúng ta có thể trở thành chứng nhân cho các biến cố mà các phương tiện truyền thông truyền thống không để ý tới, để đóng góp cho xã hội và lưu ý về nhiều câu chuyện hơn, bao gồm những câu chuyện tích cực. Nhờ có internet, chúng ta có cơ hội thuật lại những gì chúng ta thấy, những gì đang diễn ra trước mắt và chia sẻ với người khác.

Nhưng đồng thời ai cũng thấy rõ nguy cơ thông tin sai lệch lan truyền trên mạng xã hội. Từ lâu, chúng ta đã biết, tin tức và thậm chí cả hình ảnh có thể dễ dàng bị thao túng vì lý do nào đó, đôi khi đơn giản chỉ vì ích kỷ.

Điều quan trọng ở đây không phải là cho rằng internet xấu xa, mà là thúc đẩy sự phân định và có trách nhiệm nhiều hơn đối với nội dung được gửi và nhận. Tất cả chúng ta đều phải chịu trách nhiệm về những truyền thông do ta thực hiện, về thông tin ta chia sẻ, về sự kiểm soát tin giả khi ta vạch trần nó. Tất cả chúng ta phải là chứng nhân cho sự thật, phải đi, để thấy và chia sẻ.

Không gì thay thế được việc thấy trực tiếp

Trong truyền thông, không gì có thể thay thế hoàn toàn được việc nhìn thấy tận mắt. Một số điều chỉ có thể biết được qua trải nghiệm trực tiếp. Chúng ta không giao tiếp đơn thuần bằng lời nói, mà còn bằng ánh mắt, giọng nói và cử chỉ của chúng ta. Sự hấp dẫn của Chúa Giêsu đối với những ai đã gặp Người phụ thuộc vào lẽ thật trong lời rao giảng của Người; tuy nhiên, hiệu quả của những gì Người nói lại không tách rời với cách Người nhìn người khác, với cách Người cư xử với họ, và thậm chí với sự im lặng của Người. Các môn đệ không chỉ nghe lời của Người; họ còn quan sát Người nói. Thật vậy, nơi Người - Logos nhập thể - Ngôi Lời mang một khuôn mặt; Thiên Chúa vô hình đã cho chúng ta thấy, nghe và chạm vào Người, như chính thánh Gioan đã kể lại (x. 1 Ga 1,1-3). Lời nói chỉ có hiệu quả nếu nó được “nhìn thấy”, nếu nó lôi cuốn chúng ta vào trải nghiệm, đối thoại. Vì thế, lời mời “đến mà xem” đã và vẫn cứ mãi là điều cần thiết.

Chúng ta hãy nghĩ đến biết bao lời hùng biện trống rỗng, ngay cả trong thời đại của chúng ta, trong mọi lĩnh vực của đời sống công cộng, trong kinh doanh cũng như chính trị. Người này kẻ nọ “nói toàn những điều rỗng tuếch... Lý luận của họ như hai hạt lúa mì giấu trong hai thùng trấu: bạn tìm cả ngày mới thấy chúng, và khi tìm được rồi, bạn lại thấy chúng chẳng đáng cho bạn tìm kiếm." [2] 

Những lời nghiêm khắc này của nhà viết kịch người Anh cũng có giá trị đối với những nhà truyền thông Kitô giáo chúng ta. Tin Mừng của Phúc Âm lan truyền khắp thế giới là nhờ những cuộc gặp gỡ trực tiếp và chân tình với người khác - những người, nam cũng như nữ, đã chấp nhận lời mời “hãy đến mà xem”, và bị đánh động bởi nhân cách “trổi vượt”, tỏa sáng qua ánh mắt, lời nói và cử chỉ của những người làm chứng cho Chúa Giêsu Kitô.

Mọi công cụ đều có giá trị của nó, nên chắc hẳn nhà truyền thông vĩ đại là Thánh Phaolô thành Tarse cũng sẽ sử dụng email và nhắn tin qua mạng xã hội. Tuy nhiên, chính đức tin, hy vọng và lòng bác ái của thánh nhân mới gây ấn tượng cho những người cùng thời với ngài, những người đã nghe ngài giảng hoặc may mắn có thời gian ở bên ngài, được gặp ngài trong một buổi họp hoặc trong cuộc trò chuyện riêng. Ngắm nhìn thánh nhân làm việc ở bất cứ nơi đâu, họ cũng đều thấy được sứ điệp cứu độ - mà ngài rao giảng với ơn Chúa - thực sự mang lại hoa trái cho cuộc sống của họ.

Và khi người ta không thể trực tiếp gặp người tôi tớ này của Thiên Chúa, vị thánh này đã sai các môn đệ của ngài đến để làm chứng cho cách sống của ngài trong Đức Kitô (x. 1Cr 4,17).

Thánh Augustinô[3] đã nói về sự ứng nghiệm của những lời tiên tri trong Kinh thánh: “Chúng ta có sách trong tay, nhưng sự kiện thì ở trước mắt chúng ta.” Cũng vậy, Tin Mừng sẽ trở nên sống động trong thời đại của chúng ta, khi ta đón nhận lời chứng đầy thuyết phục của những người mà cuộc sống của họ đã được thay đổi nhờ gặp gỡ Chúa Giêsu. Trong hai thiên niên kỷ, một chuỗi các cuộc gặp gỡ như vậy đã chuyển tải sức hấp dẫn của cuộc phiêu lưu Kitô giáo. Nên thách đố của chúng ta chính là truyền thông bằng cách gặp gỡ những con người, ở chính nơi họ đang sống và như chính họ là.

Lạy Chúa, xin dạy chúng con vượt lên trên chính mình
mà lên đường tìm kiếm sự thật.

Xin dạy chúng con ra ngoài mà xem,
xin dạy chúng con biết lắng nghe,
để đừng mang nặng những thành kiến
hoặc đưa ra những kết luận vội vàng.

Xin dạy chúng con đi đến những nơi chẳng có ai đi,
biết dành thời gian cần thiết để thấu hiểu,
biết chú ý đến những điều cốt yếu,
không bị phân tâm bởi những điều thừa thãi,
biết phân biệt vẻ ngoài lừa dối với sự thật.

Xin ban cho chúng con ơn nhận biết nơi ở của Chúa trong thế giới của chúng con
và ban sự trung thực cần thiết
để chúng con biết kể lại cho người khác những gì chúng con đã thấy.

Roma, đền thờ Gioan Latêranô,
23-1-2021, ngày áp lễ Thánh Phanxicô Salêsiô

Giáo hoàng Phanxicô

Vi Hữu & Minh Đức chuyển ngữ
WHĐ (31.1.2021)