Tân Phúc Âm hóa trong thời đại kỹ thuật số

Một con đường mới cho sứ vụ truyền giáo

Truyền thông luôn là một phần cốt yếu trong sứ mạng của Giáo hội ngay từ buổi đầu, khi các Tông đồ và các Kitô hữu tiên khởi sử dụng lời nói và chữ viết để loan báo Tin Mừng. Trải qua các thời đại, Giáo hội đã thích nghi với những phương tiện truyền thông mới, từ sách in đến đài phát thanh và truyền hình. Ngày nay, một sự thay đổi mang tính cách mạng đang diễn ra khi kỷ nguyên kỹ thuật số mở ra một “quảng trường” mới cho sứ vụ loan báo Tin Mừng. Internet và các nền tảng mạng xã hội không chỉ là công cụ, mà đã trở thành một môi trường sống, một phần quan trọng trong căn tính và lối sống của con người hiện đại, đặc biệt là người trẻ.

Tuy nhiên, trước những thay đổi văn hóa-xã hội sâu sắc này, một vấn đề cấp bách được đặt ra: làm thế nào để chúng ta, trong tư cách cá nhân và cộng đoàn, có thể hiện diện trong thế giới kỹ thuật số như những “người thân cận đầy yêu thương”, thực sự quan tâm và đồng hành với nhau trên “xa lộ kỹ thuật số”? Để trả lời câu hỏi này, Giáo hội đã khởi xướng công cuộc Tân Phúc Âm hóa – một nỗ lực truyền giáo được đổi mới về phương pháp, nhiệt thành về cách diễn tả, hướng tới việc đưa Tin Mừng đến những ai đã bị thế tục hóa và rút lui khỏi đời sống đức tin.

Tân Phúc Âm hóa: một khái niệm, nhiều chiều kích

Ý tưởng về Tân Phúc Âm hóa không phải là một điều mới mẻ, đã được đề cập từ Công đồng Vatican II. Khái niệm này được Đức Giáo hoàng Phaolô VI chính thức trình bày trong Tông huấn Loan Báo Tin Mừng (Evangelii Nuntiandi) năm 1975, nơi ngài nhấn mạnh sự cần thiết phải truyền tải thông điệp Kitô giáo đến con người hiện đại, giúp họ tìm thấy câu trả lời cho những vấn đề của thời cuộc và sức mạnh để hoàn thành bổn phận liên đới nhân loại. Khái niệm này tiếp tục được Đức Giáo hoàng Gioan Phaolô II phát triển mạnh mẽ, xem đây là một trong những giáo huấn chính của ngài.

Theo Đức Tổng Giám mục Nikola Eterovich, người Croatia, Phúc Âm hóa dựa trên ba loại nỗ lực truyền giáo khác nhau: Thứ nhất, Phúc Âm hóa như một hoạt động thường xuyên, một quá trình kéo dài suốt đời dành cho các tín hữu Công giáo bình thường; Thứ hai, Phúc Âm hóa liên quan đến các sứ mạng Ad Gentes nhắm tới việc loan báo Tin Mừng cứu độ cho những người chưa tuyên xưng các quan điểm tôn giáo cá nhân, không chỉ bao gồm các vùng đất mới ở Châu Phi, Châu Á, hay Châu Đại Dương, mà còn cả những quốc gia đã thuộc về Giáo hội Công giáo; và thứ ba là nỗ lực Tân Phúc Âm hóa đặc biệt hướng tới các Kitô hữu đã bị thế tục hóa và loại bỏ tôn giáo khỏi đời sống hằng ngày của họ.

Một cách cụ thể, trước sự phân tầng và phức tạp của xã hội, Giáo hội đã xác định năm chiều kích chính yếu của công cuộc Tân Phúc Âm hóa. Chiều kích Văn hóa hướng tới những nền văn hóa đã bị thế tục hóa, nơi con người sống một cuộc sống “chống tôn giáo”. Chiều kích Xã hội nhấn mạnh việc xây dựng các mối quan hệ liên cá nhân, đặc biệt trong bối cảnh di cư và giao thoa văn hóa, nơi con người có thể tìm thấy ý nghĩa và căn tính của mình. Chiều kích Kinh tế hướng tới việc giải quyết sự bất bình đẳng và thù địch, kêu gọi các quốc gia đoàn kết và sống trong hòa hợp. Chiều kích Xã hội mời gọi nỗ lực đối thoại với xã hội dân sự để thúc đẩy hòa bình, bảo vệ quyền con người và giải quyết các vấn đề môi trường. Lĩnh vực Khoa học và Công nghệ cảnh báo về nguy cơ biến công nghệ thành một “tôn giáo mới” hoặc một “con bê vàng” hiện đại, và kêu gọi sử dụng nó để phục vụ con người.

Đức Giáo hoàng Bênêđictô XVI cũng ủng hộ ý tưởng này, cho rằng Tân Phúc Âm hóa không phải là mới về ý nghĩa, mà là về phương pháp, phải theo kịp thời đại. Ngài đã thành lập Hội đồng Giáo hoàng để Thúc đẩy Tân Phúc Âm hóa vào năm 2010 để đối diện với hiện tượng “chối bỏ đức tin” ngày càng gia tăng. Tiếp nối các vị tiền nhiệm, Đức Giáo hoàng Phanxicô đã củng cố tinh thần của Tân Phúc Âm hóa với lời kêu gọi không ngừng đối thoại và xây dựng một Giáo hội “đi ra vùng ngoại biên”, tích cực tìm kiếm những người bị lạc lối và thiệt thòi. Ngài nhấn mạnh rằng Tân Phúc Âm hóa phải sử dụng ngôn ngữ của lòng thương xót, ưu tiên cử chỉ và thái độ hơn là lời nói.

Cảnh giác với những cạm bẫy trên các xa lộ kỹ thuật số

Mạng xã hội, một nhánh của tiến trình số hóa, đã trở thành một hệ sinh thái nơi các giá trị, niềm tin và ngôn ngữ của chúng ta được định hình. Mặc dù các công ty công nghệ hứa hẹn mang thế giới lại gần nhau hơn, nhưng trên thực tế, chúng ta phải đối mặt với nhiều cạm bẫy tiềm ẩn.

Sự phát triển nhanh chóng của công nghệ đã tạo ra một khoảng cách lớn giữa những người có thể tiếp cận công nghệ và những người không có. Điều này khiến nhiều người bị gạt ra bên lề, làm gia tăng sự bất bình đẳng xã hội. Bên cạnh đó, các nền tảng mạng xã hội, thay vì kết nối, lại có xu hướng tạo ra “sự phân hóa” sâu sắc hơn, dẫn đến tình trạng cô lập trong những “bong bóng bộ lọc”.

Một trong những cạm bẫy lớn nhất là tính thương mại của mạng xã hội. Người dùng không chỉ là người sử dụng nội dung mà còn là “sản phẩm”. Dữ liệu và hồ sơ cá nhân của họ được bán cho các doanh nghiệp, và thuật toán liên tục cá nhân hóa nội dung để giữ chân họ. Điều này dẫn đến một nghịch lý: trong một xã hội tràn ngập thông tin, nhưng việc xác minh nguồn và độ chính xác của thông tin lại ngày càng khó khăn.

Với sự phát triển của trí tuệ nhân tạo, ranh giới giữa thế giới trực tuyến “online” và ngoại tuyến “offline” ngày càng mờ nhạt, tạo ra một cuộc sống “onlife” tích hợp. Trí tuệ nhân tạo có thể hiểu và dự đoán hành vi của chúng ta, nhưng cũng đặt ra những vấn đề nan giải về đạo đức và nhân văn.

Các thuật toán có xu hướng kết nối những người có cùng quan điểm, dẫn đến sự thiếu hụt các cuộc gặp gỡ với những người “khác biệt”. Điều này tạo ra một môi trường dễ bị tổn thương bởi những phát biểu hung hăng, tiêu cực và thông tin sai lệch, góp phần làm gia tăng sự phân cực và hận thù. Người dùng dễ dàng “đấu khẩu” với nhau mà không có sự phản hồi bằng lời nói và phi lời nói như trong các tương tác trực tiếp.

Từ nhận thức tới gặp gỡ thực: một cách tiếp cận mới

Để vượt qua những cạm bẫy trên, Tài liệu về truyền thông do Bộ Truyền thông của Tòa Thánh công bố ngày 29/05/2023 với tựa đề “Hướng tới sự hiện diện tròn đầy – Suy tư mục vụ về việc tham gia mạng xã hội” mời gọi chúng ta nhìn thế giới kỹ thuật số từ góc độ của dụ ngôn Người Samari Nhân Hậu. Dụ ngôn này dạy chúng ta rằng việc trở thành người thân cận trong môi trường kỹ thuật số đòi hỏi phải có chủ ý và khả năng lắng nghe. Người Samari nhân hậu đã phá vỡ rào cản xã hội và vượt qua sự thù địch để chạnh lòng thương người bị nạn, không chỉ bằng hành động mà còn bằng một thái độ lắng nghe và cởi mở với câu chuyện của người khác.

Giống như Người Samari nhân hậu, chúng ta được mời gọi trở thành “những người chăm chú lắng nghe”. Tuy nhiên, trong một môi trường mà “sự chú ý” đã trở thành một hàng hóa, chúng ta phải đối mặt với tình trạng quá tải thông tin và quá tải tương tác xã hội. Sự chú ý của chúng ta bị phân mảnh liên tục, và chúng ta có nguy cơ mất đi khả năng suy nghĩ sâu sắc. Do đó, việc tìm kiếm sự thinh lặng là một điều vô cùng quý giá. “Sự giải độc kỹ thuật số” không chỉ là sự rút lui, mà là một cách để gắn kết sâu sắc hơn với Thiên Chúa và với người khác.

Lắng nghe không chỉ là hành động tiếp nhận thông tin, mà còn là một hành động khiêm nhường để chào đón và bày tỏ lòng hiếu khách với người khác. Việc lắng nghe bằng “trái tim” sẽ vượt qua việc lắng nghe thông tin hời hợt để đi vào một mối tương quan thực sự. Điều này đặc biệt quan trọng trong môi trường kỹ thuật số, nơi chúng ta dễ dàng bị cuốn vào những phản ứng nhanh, những giả định sai lầm và những bình luận nóng vội.

Sự hiện diện của Giáo hội: Những nỗ lực thực tiễn

Giáo hội Công giáo đã nhận ra tầm quan trọng của việc hiện diện trên các nền tảng kỹ thuật số để phục vụ và nuôi dưỡng các cộng đồng đức tin. Bằng chứng là việc sử dụng các phương tiện truyền thông xã hội để mời gọi mọi người tham dự các hoạt động của Giáo hội, từ Thánh lễ, các giờ cầu nguyện, đến các sự kiện đặc biệt khác.

Trang web chính thức Vatican.va của Tòa Thánh ra mắt vào năm 1995, truyền tải thông điệp Giáng sinh của Đức Giáo hoàng Gioan Phaolô II đến hàng trăm ngàn người dùng từ khắp nơi trên thế giới. Đây là một bước đi lịch sử, cho thấy khả năng tiếp cận toàn cầu của Giáo hội. Vào năm 2009, kênh YouTube chính thức của Tòa Thánh đã được ra mắt. Đến năm 2012, Đức Giáo hoàng Bênêđictô XVI đã mở tài khoản Twitter @Pontifex. Sáng kiến này đã thu hút hàng trăm ngàn người theo dõi chỉ trong một thời gian ngắn, cho thấy khát khao của mọi người được kết nối trực tiếp với Đấng kế vị thánh Phêrô. Đức Giáo hoàng Phanxicô đã tiếp tục và mở rộng sự hiện diện trên mạng xã hội, biến tài khoản @Pontifex trở thành một trong những tài khoản có sức ảnh hưởng nhất thế giới. Với thông điệp của lòng thương xót và sự cởi mở, ngài đã sử dụng mạng xã hội như một phương tiện để tiếp cận những người bị lãng quên và bị gạt ra bên lề.

Mặc dù việc mở rộng này rất hữu ích, các giáo sĩ và giáo dân vẫn phải đối mặt với những thách thức, như sự cần thiết phải có sự hiện diện cả trực tuyến và ngoại tuyến, hay việc thiếu kiến thức và thiết bị phục vụ cho việc truyền thông thời kỹ thuật số. Do đó, việc thực hiện Tân Phúc Âm hóa thời đại số đòi hỏi nhiều nỗ lực hơn các mô hình sinh hoạt tôn giáo truyền thống.

Công nghệ: Một món quà từ Thiên Chúa

Tân Phúc Âm hóa đã trở thành một trong những ưu tiên chính của Giáo hội Công giáo, chủ yếu do sự phát triển nhanh chóng của Internet và mạng xã hội. Trong một thế giới ngày càng thế tục hóa và cá nhân hóa, công nghệ có thể được coi là một “món quà từ Thiên Chúa”, một công cụ để kết nối mọi người với Giáo hội, cung cấp thông tin của xứ đạo, và truyền tải Tin Mừng một cách ý nghĩa.

Tuy nhiên, việc truyền tải tinh thần tôn giáo qua màn hình là một thách thức lớn, đặc biệt đối với những người xa Giáo hội. Thách thức chính là làm thế nào để việc giao tiếp từ xa không làm mất đi sự ấm áp của việc gặp gỡ trực tiếp. Do đó, việc thực hiện Tân Phúc Âm hóa không chỉ là vấn đề kỹ thuật mà còn là vấn đề nhân văn và tâm linh. Nó đòi hỏi chúng ta phải cải thiện chất lượng trình bày các giá trị cốt lõi của Tin Mừng và biến các nền tảng kỹ thuật số thành những không gian gặp gỡ đích thực, nơi con người có thể tìm thấy ý nghĩa, tình yêu và lòng trắc ẩn. Công cuộc này đòi hỏi sự sáng tạo, sự dấn thân và một tinh thần sẵn sàng “ra đi” để gặp gỡ con người ngay tại nơi họ đang hiện diện, kể cả trên “xa lộ kỹ thuật số”.

Vatican News