Luân Lý Mạng

LUÂN LÝ MẠNG

Từ ngữ “Mạng” hay “Net” - nghĩa là “Internet” hay “Mạng lưới điện toán toàn cầu” - ngày nay không còn xa lạ nữa. “Mạng” đang phát triển với tốc độ chóng mặt, ngày càng mở rộng tầm hoạt động, ảnh hưởng và khống chế đời sống của các cá nhân, cộng đoàn cũng như toàn xã hội. Theo cách nói của Hội nghị Truyền Thông Xã Hội của Liên Hội Đồng Giám Mục Á Châu (LHĐGMAC) lần thứ VI năm 2007 tại Bangkok - Thái Lan, mạng Internet chính là “Sự Hội Tụ của các Phương Tiện Truyền Thông”, vì với những ứng dụng kỹ thuật mới mẻ hiện nay, mạng có thể thay thế cho tất cả các phương tiện truyền thông khác. Người ta có thể vào mạng để “chat” với người khác, để gọi điện thoại mà thấy được người nghe, để có thể đọc các loại sách báo, nghe nhạc hoặc các chương trình phát thanh, xem phim hoặc các chương trình truyền hình của mọi kênh trên toàn thế giới, thực hiện các loại giao dịch và tra cứu, cập nhật mọi loại thông tin mới mẻ nhất… Mạng còn được sử dụng cho các cuộc Hội nghị liên lục địa (tele-conference), các chương trình học từ xa (e-learning) ở mọi cấp, và là kho lưu trữ các hệ thống kiến thức của cả nhân loại. Do đó mạng trở thành một công cụ tuyệt vời của truyền thông, trợ giúp đắc lực cho các hoạt động giáo dục, phổ biến kiến thức và thông tin, nối kết và chia sẻ, công tác xã hội và các hoạt động công ích khác.

Tuy nhiên khi vào mạng, người ta như đang sống trong một không gian ảo (cyberspace), một nơi chốn mà những biên giới địa lý không còn hiện hữu nữa. Trong không gian đó hàng tỷ người trên khắp thế giới được kết nối với nhau qua các máy vi tính cá nhân nối mạng với hệ thống viễn thông toàn cầu, để có thể gặp gỡ và chia sẻ những kinh nghiệm phần nào mang tính ảo giác và phức tạp. Trong không gian đó, tên tuổi và địa điểm thực của những người tham dự rất khó xác định và thậm chí không tồn tại. Vì thế luật pháp của các quốc gia hầu như không có hiệu lực đối với mạng Internet. Điều này khiến cho mạng trở thành một loại không gian mới nằm ngoài tầm kiểm soát. Nhiều người có thể hiện diện cách “ẩn danh” trên mạng. Đó cũng là lý do khiến các thế lực xấu tha hồ đưa lên mạng những chương trình xem ra hấp dẫn, nhằm khuyến khích sự tự do phóng túng và thu hút người xem rơi vào những cái bẫy có vẻ êm dịu ngọt ngào của các giá trị xấu. Luân lý mạng trở thành một đề tài thời sự và thách đố cho những người có trách nhiệm trong đời sống Giáo Hội và cả xã hội.

Luân lý và đạo đức trong truyền thông là một lãnh vực vượt xa những quan tâm của Giáo Hội, cho đến cuối thập niên 1970 chỉ có 15 cuốn sách và 68 giáo trình viết về đề tài này, thế nhưng chỉ 20 năm sau đã có thêm khoảng 100 quyển sách và gần 200 giáo trình nghiên cứu đào sâu vấn đề (x. F.J. Eilers, Truyền thông trong Mục vụ và Truyền giáo, bản dịch năm 2008 của UB Truyền thông Xã hội / HĐGMVN, tr. 87). Hội Đồng Giáo Hoàng về Truyền Thông Xã Hội đã đưa ra một cái nhìn bao quát về những vấn đề này trong tài liệu “Đạo Đức trong Truyền Thông” ban hành năm 2000: “…Nhân loại đã thành công trong việc tạo dựng một mạng lưới toàn cầu để truyền đạt ngay tức thời những tin tức, ý tưởng, bình luận giá trị về khoa học, thương mại, giáo dục, giải trí, chính trị, nghệ thuật, tôn giáo và mọi lĩnh vực khác. Mạng lưới này, rất nhiều người đã có thể tiếp cận trực tiếp ngay tại nhà, trường học và nơi làm việc của mình - hay đúng hơn, ở bất cứ nơi nào. …Một cá nhân hôm nay có thể leo cao tới tận đỉnh của thiên tài và đức độ, cũng như có thể ngụp sâu tới tận đáy của sự suy đồi mà chỉ cần ngồi một mình trước bàn phím và màn hình. Công nghệ truyền thông liên tục thực hiện những cuộc đột phá, với tiềm năng khổng lồ - cho cả điều tốt lẫn điều xấu.” (Đạo Đức trong Truyền Thông, số 27). Chính vì thế, “mạng Internet đặc biệt làm dấy lên mối quan ngại về những hậu quả hoàn toàn mới do mạng Internet đem lại: đó là đánh mất giá trị nội tại của những thông tin, là đồng nhất cách thiếu phân biệt mọi thông điệp tới mức chúng chỉ còn là những bản tin không hơn không kém, là thiếu phản hồi một cách có trách nhiệm và làm suy giảm các mối quan hệ liên vị” (Truyền thông trong Mục vụ và Truyền giáo, tr. 89).

Đúng thế, nhìn thẳng vào thực tế không ai phủ nhận những giá trị tích cực của mạng Internet, nhưng cho đến nay rất nhiều những vấn đề gay cấn đáng báo động về phương diện luân lý đạo đức liên quan đến mạng vẫn chưa được quan tâm đủ. Trong bối cảnh đó, việc nhận định biện biệt và ý thức cá nhân đóng vai trò quyết định trong chọn lựa của người sử dụng mạng. Bài viết này ước muốn lược qua những vấn đề bức xúc nhất hiện nay để khơi lên những trao đổi sâu rộng hơn nhằm giúp những ai đang sử dụng mạng hàng ngày tránh bớt được những nguy cơ tiềm ẩn của nó.

1. Các dịch vụ thương mại qua mạng:

Với những khả năng mang tính cập nhật và phổ quát ở tầm mức toàn cầu, mạng trở thành một hệ thống thương mại bao gồm mọi dịch vụ với những chiến thuật cạnh tranh khốc liệt. Và khi nói đến thế giới của kinh doanh buôn bán thì lợi nhuận thường được đặt lên trên các tiêu chí về luân lý đạo đức. Thomas L. Friedman tóm tắt lịch sử của thế kỷ hai mươi mốt trong tác phẩm rất ăn khách Thế Giới Phẳng (The World Is Flat) và cho thấy những khả năng lớn lao của mạng Internet: “…Bây giờ Internet làm cho toàn bộ thế giới này giống như một thương trường. Cơ sở hạ tầng này sẽ không chỉ thúc đẩy tìm nguồn sản phẩm có giá tốt nhất, chất lượng tốt nhất, từ địa điểm tốt nhất, mà còn cho phép chia sẻ nhiều tập quán và tri thức, ‘tôi có thể học từ bạn và bạn có thể học từ tôi’ là điều chưa từng xảy ra. Điều này rất tốt cho thế giới. Kinh tế sẽ thúc đẩy hội nhập và hội nhập sẽ thúc đẩy kinh tế” (tr. 331). Thế nhưng “lợi bất cập hại”, ngành thương mại Internet không chỉ có mỗi mặt tốt!

Không như các chương trình truyền thanh truyền hình mang tính “phát ra”, đi đến càng nhiều khán giả càng tốt, các trang mạng mang tính “thu vào”, và khả năng thành công của một web-site được tính bằng con số các vị khách đến thăm hàng ngày. Để duy trì sức thu hút, mạng là địa bàn mới của mọi loại quảng cáo, nơi giới thiệu, chào mời cho mọi loại hàng hóa sản phẩm, từ vật chất cho đến tinh thần, thậm chí cả cho đời sống thiêng liêng nữa. Quảng cáo trên mạng ngày càng đa dạng, hấp dẫn, nhưng phần nhiều mang tính lừa đảo. Một số nhóm quảng cáo thu thập các email của khách hàng và chào mời bán lại cho các công ty kinh doanh để thu lợi. Gởi thư hàng loạt là một ứng dụng tiện lợi của mạng, nhưng đã bị lợi dụng để quấy rối những người sử dụng. Các loại thư “spam” nhiều khi còn mang theo vi-rút làm tê liệt hoặc gây hư hại cho các máy tính. Không biết các “hacker” được lợi gì khi “tung chiêu” khủng bố trên mạng với các loại vi-rút nguy hiểm, nhưng chắc chắn những người kinh doanh phần mềm diệt vi-rút sẽ có thêm thu nhập…

Ngoài ra, không thiếu những tên “tội phạm thời a-còng” đã lợi dụng Internet để xâm nhập vào các trang web, lấy đi các tài khoản, thẻ tín dụng và cả những thông tin quan trọng của người khác để mưu lợi cá nhân cách bất chính. Điều này tạo nên bao hậu quả nhức nhối và những lo ngại về sự thiếu tin cậy của mạng Internet. Những biểu hiện mang tính thương mại và những xảo thuật trên mạng không thể coi thường, vì thế thông tin các loại lấy từ mạng cần phải được kiểm chứng kỹ càng, nếu không thì “tiền mất tật mang”. Có thể nói rằng người ta mua được mọi thứ trên mạng, nhưng không phải mọi thứ đều đáng mua! Tính thương mại còn ảnh hưởng cả trên các giá trị tôn giáo, như thể biến tất cả thành những món hàng. Hội Đồng Giáo Hoàng về Truyền Thông Xã Hội cho biết: “Những dữ liệu thống kê cho thấy một số người ghé thăm các trạm thông tin tôn giáo hành xử như đang đi mua sắm, lựa chọn những thành phần của những gói hàng tôn giáo được cắt xén theo sở thích. Khuynh hướng những người Công Giáo muốn chọn lọc trong sự trung thành với các giáo huấn Giáo Hội là một vấn nạn đã được nhìn nhận trong những bối cảnh khác…” (Giáo Hội và Internet, số 9).

Ở cấp độ vĩ mô, thị trường truyền thông phục vụ chính yếu cho thiểu số những người giàu, người sở hữu các loại phương tiện truyền thông tân tiến nhất, và ngày càng xé rộng khoảng cách giữa những người “giàu thông tin hiểu biết” với những người kém cơ hội. Hội Đồng Giáo Hoàng về Truyền Thông Xã Hội chỉ rõ điều này: “Các phương tiện truyền thông đôi khi được dùng để xây dựng và duy trì các hệ thống kinh tế, nhằm phục vụ cho sự chiếm hữu và tham lam… chúng thường góp phần tạo ra những bất công và mất cân đối, là những nguyên nhân gây nên đau khổ được chính các phương tiện này tường thuật lại. Cần phá vỡ hàng rào và sự độc quyền khiến cho nhiều quốc gia bị bỏ mặc bên lề của phát triển, cần cung cấp cho mọi cá nhân và quốc gia những điều kiện căn bản, cho phép họ chia sẻ sự phát triển” (Đạo Đức trong Truyền Thông, số 14). Vì thế những nguyên tắc chung rất cần thiết để thiết lập và duy trì các hệ thống kinh tế phục vụ cho công ích và bảo vệ người nghèo.

2. Bệnh “ghiền mạng” và nguy cơ sống “thả cửa”

Những người lướt chuột trên mạng hàng ngày có thể khám phá ra nhiều hoạt động mới rất hấp dẫn, nó thu hút và dần dần lôi kéo họ xa rời những tương quan xã hội. Họ tự giam mình trước màn hình vi tính nhiều giờ mỗi ngày mà không ý thức rằng mình đang phí phạm sức khỏe và thời giờ. Nhiều người trẻ hôm nay đang mắc phải căn bệnh “ghiền mạng” và thích đi vào không gian ảo trên mạng hơn là gặp gỡ trực diện với bạn bè. Có nhiều loại nghiện khác nhau như ghiền phim ảnh, ghiền cờ bạc, ghiền trò chơi, ghiền tán gẫu… Cứ thử tính một bạn trẻ ngày nào cũng bỏ ra vài giờ chỉ để “đi dạo trên mạng”, “check” và “chat” (xem thư và tán gẫu trên mạng), thì kết quả học tập sẽ khác xa thế nào so với người dùng toàn thời gian đó cho việc học? Như vậy người sử dụng mạng cần ý thức rằng phương tiện truyền thông này có thể được dùng để “làm tha hóa con người hay gạt ra ngoài lề rồi cô lập con người; lôi kéo con người vào những cộng đồng băng hoại được tổ chức xoay quanh các giá trị giả dối và phá hoại; cổ vũ sự thù nghịch và xung đột, biến người khác thành ma quỷ, tạo ra một não trạng ‘phe ta’ chống lại ‘phe chúng’; phô diễn những điều hèn hạ, thấp kém bằng sự hào nhoáng, trong khi lại không màng tới hay xem thường những gì cao quý và có giá trị; phổ biến những thông tin sai lạc, thất thiệt, ủng hộ những gì là xoàng xĩnh, tầm thường” (Đạo Đức trong Truyền Thông, số 13).

Các chương trình liên lạc qua mạng như điện thoại, email (thư điện tử), chat room (phòng tán gẫu), các blogs (trang nhật ký / thông tin cá nhân), Podcast (phát thanh và phát hình qua mạng) xuất hiện ngày càng nhiều, các bạn trẻ hầu hết đều có blog riêng và kết nối thường xuyên với những bạn bè của họ. Những trang giao tiếp xã hội kết bạn cùng sở thích ngày nay không còn xa lạ nữa, như Youtube, Multiply, Yahoo 3600, Facebook và MySpace… Chúng cho phép thành viên gởi đến các địa chỉ trong email của mình lời mời tham gia vào diễn đàn và trở thành thành viên mới. Khi tham gia người ta có thể chọn một “nick-name” tùy ý, chỉ cần có một địa chỉ email để đăng ký và tạo blog cho mình. Với những biệt danh đó, người tham gia các diễn đàn trên mạng ăn nói xuồng xã hơn, bạo dạn hơn, không còn kiêng nể gì so với trường hợp trao đổi mặt đối mặt. Vào mạng họ có một cảm tưởng rằng họ không phải chịu bất cứ một trách nhiệm nào về những hành động của mình vì cho rằng những lề luật luân lý không có hiệu lực. Vì ẩn danh, họ có thể tham gia vào những trò đùa vớ vẩn nhất, có thể đả kích những nhân vật hằng ngày họ phải tôn kính mà không bị xử phạt gì… Những quan niệm như thế đang khiến nhiều người trẻ trở nên phóng túng, chạy theo những thị hiếu thấp hèn và hạ giá chính mình.

Trong bài viết “Thời đại ảo và những hệ lụy mang tên @”, tác giả Dương Bình Nguyên nêu lên điều đáng suy nghĩ: “Đáng sợ nhất là các ‘cuộc đại chiến’ giữa fans của các ngôi sao. Dương Minh Long sau một vài lần post bài lên topic viết về Hà Trần đã bị một thành viên giấu mặt gửi tin khủng bố: ‘Ngày mai tao sẽ giết mày nếu mày còn dám chê chị Hà’. Cũng vẫn là Long, khi tham gia thảo luận trên mạng ttvnol.Com cũng bị dội bom bằng những e-mail xúc phạm danh dự nặng nề. Khi tìm hiểu về thành viên này thì thật khó tin là một thanh niên lịch sự như một công chức sở Tây, đi xe Dylan, điện thoại di động xịn, lại có thể tung những thông tin chợ búa như vậy trên mạng. Long kết luận, Internet là môi trường lý tưởng để người ta bộc lộ hết mọi tính xấu của mình. Nếu như ngoài đời thật, có rất nhiều chuyện người ta không thể làm, không dám làm hoặc phải giấu kín thì Internet đã được công khai tất cả. Và vì thế, đây thực sự là thiên đường của những trò đồi bại” (http://www.sSSuyngamcomVn/Desktop.Aspx/ChungTa-SuyNgam/Luan-Ly/Thoi dai_ao_va nhung_he_luy_mang_ten/). Đời sống luân lý đạo đức của con người sẽ đi về đâu nếu người ta vào mạng chỉ để buông theo lối sống “thả cửa” như thế?

Hơn thế nữa, nhiều chương trình trên mạng thường phổ biến thứ “chủ nghĩa đạo đức tương đối và chủ nghĩa duy lợi ích”, là những chủ nghĩa tạo cơ sở cho nền văn hóa sự chết, tham gia vào “âm mưu chống lại sự sống” hiện nay bằng cách “gây uy tín cho nền văn hóa sự chết, là nền văn hóa chủ trương ngừa thai, triệt sản, phá thai và cả cái chết êm dịu là dấu hiệu của tiến bộ và chiến thắng của tự do, đồng thời mô tả những lập trường kiên quyết ủng hộ sự sống là kẻ thù của tự do và tiến bộ” (x. Đạo Đức trong Truyền Thông, số 15). Người “ghiền mạng” nếu không có khả năng biện biệt chọn lựa, sẽ dễ dàng bị ảnh hưởng và cổ xúy cho những lối sống đi ngược với các giá trị Tin Mừng và nền luân lý Kitô giáo. Trong Sứ điệp nhân Ngày Thế Giới Truyền Thông năm 2008, Đức Thánh Cha Bênêđitô XVI nhận định: “Khi truyền thông đánh mất trụ cột đạo đức của mình, để cho xã hội khống chế thì rốt cuộc nó không còn để ý đến trọng tâm con người, có một phẩm giá bất khả xâm phạm. Hệ quả là nó liều lĩnh tác động ảnh hưởng tiêu cực trên lương tâm của họ, trên chọn lựa của họ để cuối cùng ràng buộc tự do và chính đời sống của họ vào những điều kiện khác nhau. Chính vì vậy, truyền thông xã hội phải miệt mài bảo vệ con người và hết lòng tôn trọng phẩm giá con người” (số 4).

3. Kỹ nghệ khai thác tình dục trên mạng

Trong các căn bệnh “ghiền mạng”, đáng sợ nhất là bệnh ghiền các loại văn hóa và hình ảnh khiêu dâm. Kỹ nghệ khai thác tình dục trên mạng hiện nay đang ngày càng mạnh. Các trang web khiêu dâm đầy dẫy trên mạng, và những muốn vào truy cập đều dễ dàng vô cùng. Ngay cả với những người không muốn thì khi họ vào mạng, những hình ảnh hoặc đường dẫn (link) của các trang này vẫn xuất hiện nhan nhản trên các chương trình tìm kiếm của Internet. Văn kiện “Khiêu Dâm và Bạo Lực trong các Phương Tiện Truyền Thông” của Hội Đồng Giáo Hoàng về Truyền thông Xã hội định nghĩa khiêu dâm như “một sự vi phạm quyền tư riêng của thân xác con người trong bản chất là nam và nữ, hạ thấp nhân phẩm và thân xác con người thành một đối tượng vô danh của sự lạm dụng vì mục đích thỏa mãn dục vọng” (số 9). Nhiều nghiên cứu cho thấy các chương trình khiêu dâm là động lực thúc đẩy sự phát triển nhanh chóng của mạng và đem lại nhiều tiện ích mới cho người sử dụng, vì nếu không có những hoạt động này thì mạng chỉ đơn thuần là nơi gởi email mà thôi. Nhưng mặt xấu của nó thì nhiều vô kể, vì những trang web khiêu dâm này gây thương tổn nghiêm trọng cho nhân phẩm, nhất là đối với trẻ em và nữ giới.

Các giáo huấn của Giáo Hội không ngừng lên tiếng phê phán và cảnh báo nguy cơ này: “Các phương tiện truyền thông giải trí đưa ra những màn trình diễn đồi bại và hạ thấp phẩm giá con người, kể cả việc khai thác tính dục và bạo lực. Thật là quá vô trách nhiệm nếu bỏ qua hay bác bỏ sự kiện này: tranh ảnh đồi trụy và dâm bạo hạ thấp giá trị của tính dục, xói mòn các quan hệ nhân bản, khai thác các cá nhân - nhất là phụ nữ và người trẻ - hủy hoại hôn nhân và cuộc sống gia đình, cổ vũ các thái độ phản xã hội, làm suy yếu bản chất đạo đức của chính xã hội” (Đạo Đức trong Truyền Thông, số 16). Trong thực tế, những loại văn hóa khiêu dâm trên mạng thường dẫn đến những hành vi đồi bại vô luân của các cá nhân, đồng thời như gây nhiều nguy hại cho đời sống hôn nhân gia đình. Nhiều gia đình đã tan vỡ vì chồng hoặc vợ chỉ lo tìm “bạn tình” trên net, hoặc chạy theo những hình ảnh khiêu dâm ảo tưởng.

Tính ẩn danh và bản chất riêng tư của việc sử dụng Internet đang đem lại nguy hiểm thực sự cho đời sống xã hội, vì người ta ghiền văn hóa khiêu dâm và tiếp cận với nó mà không hề bị kiểm soát. Khi đó họ biến thành đối tượng của những khoái lạc thấp hèn và lợi nhuận bất chính của kẻ khác. Bài viết tựa đề “Mặt Trái Tối Tăm của Internet” của linh mục Trần Công Nghị có nói “Ngay những ngày đầu của Internet, người ta đã thấy trước hiểm họa này. Tuy nhiên, tất cả những cố gắng ngăn chặn đều tỏ ra vô hiệu, phần lớn vì thái độ không quyết tâm của chính quyền các nước. Quyền tự do phát biểu đã được các chính quyền nại ra để tránh né phải đối đầu với những thế lực tư bản khổng lồ trong kỹ nghệ hình khiêu dâm trên Net. Hiện tượng hình ảnh, sách báo dâm dục là một thực trạng kinh hoàng. Các hình ảnh khiêu dâm đã tràn lan hơn bao giờ trong lịch sử loài người” (http://vietcatholic.nNNetNewsRead.aspx?id=44190). Bài viết cũng đề cập đến thư Mục Vụ nhan đề “Giá phải trả: Những hình ảnh khiêu dâm và cuộc tấn công vào Đền Thờ Sống Động của Thiên Chúa”. Trong thư này, Đức Cha Paul Loverde, Giám Mục giáo phận Virginia - Hoa Kỳ đã lên tiếng báo động về thực trạng kinh hoàng đang hoành hành như một trận dịch khổng lồ cướp đi linh hồn người ta và tàn phá hôn nhân gia đình: “Ngày nay có lẽ hơn bao giờ, người ta thấy hồng ân thị giác của mình và qua đó là viễn ảnh về Thiên Chúa bị bóp méo bởi những hình ảnh dâm dục tội lỗi. Chúng cản trở và hủy hoại khả năng con người nhìn thấy tha nhân như những biểu hiện độc đáo và đẹp đẽ của kỳ công sáng tạo của Thiên Chúa. Thay vào đó chúng làm tối tăm tầm nhìn của họ, khiến họ nhìn người khác như những thứ để lợi dụng và lèo lái”.

Bản tin ngày thứ hai, 24/11/2008 của trang “tin tức online” có viết bài về Web sex, cho biết vừa rồi Công an mới đánh sập và bắt giữ những kẻ lập trang web sex mocxx…com, đó chỉ là phát súng đầu tiên của luật pháp vào những kẻ gieo rắc sự bệnh hoạn. Họ hàng nhà “mốc xì” vẫn phát triển như nấm, mà là nấm cực độc! Bài viết nhận xét: “Đó là phát súng quá muộn trước sự phát triển ồ ạt của loài nấm độc này... Không giản đơn trước câu hỏi tưởng chừng như quá thừa này! Chúng ta phải có một cái nhìn thẳng thắn về vấn đề sex. Sự mập mờ về khái niệm này đã sinh ra hậu quả khó lường… Chỉ một cái nhấn chuột, các trang web kiểu này sẽ hiện ra tức thì. Những câu chuyện, những hình ảnh, những bộ phim ở các web sex phổ biến ở ta đều mang tính dâm loạn, để tăng cường số lượt người truy cập, các tít được rút lên trang nhất đều cực kỳ ngắn gọn nhưng cực kỳ câu khách, điểm qua các tít này đã thấy kinh hoàng cho chuyện “giáo dục giới tính”... Mỗi một trang web lại cố tạo cho mình một phong cách riêng, một thế mạnh riêng để tạo thương hiệu…” (Theo Xuân Hoàng, Kỳ 1: Web sex - Nấm độc sau mưa, http://www.tintuconlinecomvn/ vn/cuocsongso/234054/). Những “thủ lĩnh” của đường dây tổ chức website sex lớn nhất VN có tên Mocxxx này đều đã tốt nghiệp đại học, có người đang chuẩn bị bảo vệ luận án thạc sĩ. Được biết đến nay đã có 12 người bị bắt.

Ban đầu, nhóm này cũng chỉ xây dựng diễn đàn độc hại này với mục đích “đánh bóng tên tuổi”, thể hiện “bản lĩnh tin học” của mình. Tuy nhiên, khi số lượng người truy cập ngày càng nhiều, “ban quản trị” này đã liên kết với các thành viên khác tại Mỹ, Đức, đồng thời tạo nên hệ thống “chân rết” từ Bắc tới Nam, bắt đầu “làm kinh tế” bằng cách lập các panô quảng cáo trên trang web, chủ yếu bằng các nguồn từ nước ngoài, để thu lợi. Điều đáng sợ là trang web này có đến gần 300.000 thành viên đăng ký và hơn 30.000 lượt truy cập, thậm chí có lúc lên đến cả trăm ngàn lượt truy cập mỗi ngày với 32 chuyên mục đăng tải hàng triệu bài viết có nội dung đồi trụy (x. Kỳ 2: Xem web sex bằng tiền... cơ quan). Nhiều người còn là nạn nhân của kỹ thuật ghép hình và đưa lên các trang web xấu, hoặc bị khủng bố trả thù qua mạng bằng những hình ảnh hoặc câu chuyện dơ bẩn cùng với tất cả những thông tin cá nhân của mình. Các trang web loại này làm cho xã hội đặc biệt là giới trẻ trở nên đồi bại, hoang tưởng, lệch lạc và bệnh hoạn...

Tìm cô dâu qua thư tín trên mạng đang là một dịch vụ nở rộ ở nhiều nước phát triển, nhưng cũng có nhiều nạn nhân khi đã “sa bẫy” rồi mới biết đó là một dịch vụ mại dâm trá hình. Mạng Internet đã trở thành công cụ cho những hệ thống đường dây “buôn người” khắp thế giới. Trẻ em và nhất là các thanh thiếu niên do tò mò thường hay đi vào các trang mạng khiêu dâm hay những trang mang tính bạo lực. Chúng có thể nghĩ rằng làm như thế thì vô hại mà cũng chẳng ai biết, vì đó là không gian riêng tư của truyền thông mà! Tuy nhiên, các nguy cơ không chỉ do những hình ảnh khiêu dâm chúng gặp mà cả những người lạ mặt nữa. Nhờ tính ẩn danh của mạng Internet, nhiều kẻ xấu có thể rình rập bằng cách giả đò là những người đồng trang lứa, hẹn hò thuyết phục gặp gỡ để rồi lạm dụng và khống chế những người trẻ ngây thơ này.

Chat-sex (tán gẫu với web-cam và phô bày những hình ảnh khiêu dâm) là một “trò chơi kinh dị” đang trở thành một hiện tượng trong giới thiếu niên (tuổi teen). Một bài viết trên mạng cho biết: “Sau khi chọn cho mình những máy khuất và OK nhất, các teen bắt đầu trò chơi ‘kinh dị’ của mình. Hàng ngàn các trò teen phô diễn trước webcam khiến ai thấy cũng phải tá hỏa… Những bạn thích an toàn và yên tĩnh thì yêu cầu ba mẹ sắm hẳn cho mình một cái laptop có webcam để dễ dàng chat sex… Đa số những người chat sex là dân quậy và ‘phá làng phá xóm’, không công ăn việc làm nên rủ nhau lên mạng mua bán tình và chat sex. Teen nhà ta là những đối tượng bị cám dỗ vào những trò ‘đen’ của xã hội này!” Và hậu quả là: “Có rất nhiều teen hiện nay bị đưa ảnh sex mà đa số đều bị chụp từ webcam kèm luôn nickname của các bạn với những câu chào mời hết sức tục tĩu: ‘Em bán tình 100USD/đêm’ hoặc ‘Tìm chồng ngoại quốc’... Sau khi bị phát tán ảnh ‘nuy’ lên mạng các teen mới hối hận thì đã muộn. Danh dự không bao giờ mua được bằng tiền và chính các bạn phải trả giá cho những phút giây nông nổi của mình.” (x. http/vietbao.Vn/Vi-tinh-Vien-thong/Chat-sex-Tro-choi-kinh-di/3022 4275/217).

Những trang web khiêu dâm lôi cuốn trẻ em vào cuộc hoặc nhằm tấn công những đối tượng vị thành niên này đang đặt ra những vấn đề nhức nhối. Sứ Điệp của Đức Thánh Cha Bênêđitô XVI cho Ngày Thế Giới Truyền Thông Lần Thứ 41 được năm 2007 có chủ đề: “Trẻ em và Truyền Thông: Một Thách Đố cho Giáo Dục”. Trong phần kết luận, Đức Thánh Cha đã trích dẫn câu Thánh Kinh nguyền rủa những kẻ gây gương mù cho trẻ em “Thà buộc cối đá lớn vào cổ nó và xô xuống biển, còn lợi cho nó hơn là để nó làm cớ cho một trong những kẻ bé nhỏ này vấp ngã.” (Lc 17:2) [số 6]. Gương sáng và sự quan tâm của những người có trách nhiệm là cần thiết, hơn thế nữa cần phải đề ra những phương thế an toàn cho người trẻ trong việc sử dụng máy vi tính và Internet. Về phần người trẻ, họ cần phải hiểu biết đủ để dùng Internet một cách lành mạnh: “Đối với trẻ em và các bạn trẻ: Internet là cánh cửa mở ra một thế giới ồn ào náo nhiệt với ảnh hưởng định hình mạnh mẽ; nhưng không phải mọi thứ ở đàng sau cánh cửa là an toàn, lành mạnh và trung thực. Việc đào tạo liên quan đến các phương tiện truyền thông xã hội cần được mở ra cho trẻ em và thanh niên nhằm chống lại con đường dễ dàng của sự tuân theo mà không biết phê phán, chống lại áp lực bạn bè và khai thác thương mại” (Giáo Hội và Internet, số 11).

4. Các loại trò chơi trên mạng:

Các trò chơi bạo lực trên mạng cũng đầy sức thu hút đối với người trẻ. Nhiều trẻ em chỉ thích chơi suốt ngày, chém giết được càng nhiều “kẻ thù ảo” càng tốt! Những trò chơi đó tưởng chừng chỉ là giải trí vô hại, nhưng thực ra lại làm cho trẻ em quen dần với những phản ứng bạo lực, những ngôn ngữ hình sự, những cách giải quyết thiếu tình người trong mọi vấn đề, trở nên “vô cảm” trước những bất hạnh của người khác và nhiều khi đã ảnh hưởng nghiêm trọng đến cả cách sống, cách phản ứng trong đời thật. Nhiều người trẻ hôm nay thiếu sự tôn trọng và lòng biết ơn đối với những người trên mình như thầy cô, cha mẹ, người cao tuổi… Như thế, thay vì đẩy mạnh việc học cho người trẻ, trò chơi trên mạng Internet có thể làm họ bị lôi cuốn, mất tập trung và lãng phí thời gian, đồng thời chạy theo những điều hết sức tầm thường và vô giá trị (x. Đạo Đức trong Truyền Thông, số 17).

Các trò chơi trực tuyến online đang phát triển mạnh và trở thành vấn đề thời sự trên các phương tiện truyền thông tại Việt Nam và cả khắp thế giới. Nhiều trao đổi và bài viết đã phản ánh những ảnh hưởng tiêu cực của game online đối với người chơi, đặc biệt là giới trẻ. Một loại trò chơi trực tuyến online có tên là Võ Lâm Truyền Kỳ đã đưa ra cách chiêu dụ game thủ bằng một cuộc thi có thưởng. Người chơi cảm thấy mình có giá trị vì làm được những việc nghĩa hiệp và liên tục được thăng cấp. Một game thủ nổi tiếng cho biết: “Được tung hoành ngang dọc trong thế giới rộng lớn của các game online là một niềm say mê với nhiều dân ghiền game. Quăng mình vào cuộc chiến, mấy ai nhận ra rằng tất cả những thứ họ có trong tay như tiền bạc, vinh quang, chiến công, đẳng cấp... tất cả chỉ là ảo?” (Hoàng Tuấn) Có những bạn lại thẳng thừng nhìn nhận: “Ừ thì tôi là dân nghiện game. Tôi biết mình đang điên cuồng bên màn hình vi tính, mỗi ngày chơi năm bảy tiếng, cuối tuần “tăng ca” lên 15 tiếng, và có lúc đạt kỷ lục 48 tiếng đồng hồ chiến đấu không chợp mắt! Nhiều lúc chả ngủ một tẹo nào. Từ khi dấn thân vào nghiệp game, tôi biết cơ thể mình đang dần bị hủy hoại, không hề tập thể dục, cảm sốt nhức đầu lung tung…” (x. Giới trẻ nghĩ gì về game online? http/www.vietnamnet.vn/cntt/2005/10/495953/ ).

Đọc bài “Bi hài chuyện ''cai nghiện'' game cho... chồng!” của Thế Phong (http://www.vietnamnetvncntt/2006/10/623880/), ai cũng thấy xót xa vì “Không lẽ những giá trị ảo trong cái thế giới chỉ tồn tại trên màn hình vi tính, lại có thể trực tiếp đe dọa đến hạnh phúc gia đình vốn tưởng vô cùng bền vững trong đời thực hay sao?”. Nhiều phản hồi cho bài viết trên nêu lên những suy nghĩ rất chân thực: “Tôi thuộc thế hệ 8x, và cũng là 1 gamer. Tôi thấy bài viết này rất hay. Tôi rất thích bài viết này. Câu mà tôi thích nhất, thấy nó rất có chiều sâu, đó là “Và khi chúng ta đang đánh những con boss vô tri vô giác (quái vật trong game), trên Trường Bạch, Sa Mạc (tên địa danh trong Võ Lâm Truyền Kỳ) thì lúc này trên thế giới biết bao nhiều người đang tìm những giá trị đích thực cho cuộc sống của họ và gia đình của họ” Mong là VietNamNet sẽ có thêm nhiều bài báo thế này nữa, để thức tỉnh những người đang ngày đêm mê muội trong cái thế giới ảo đó” (Nguyễn Lê Toàn). Hoặc: “Quả thật chơi game online mang lại những hậu quả mà trong thời gian ngắn không nhận thấy được. Điều dễ nhận ra nhất là cuộc sống thực dần mất đi niềm vui. Bạn sẽ không còn quan tâm đến mọi người xung quanh nữa, dần dần bạn sẽ trở thành người vô tâm, ích kỷ. Tuy nhiên để cai nghiện game thật sự rất khó vì game online có sức cuốn hút rất lớn. Để cai nghiện game thì cần có 1 quá trình lâu dài và bài bản nếu không sẽ rất dễ nghiện lại” (Thế Phong). Những nhận xét đó cho thấy sức mê hoặc kinh khủng của trò chơi trực tuyến và biết bao vấn đề rắc rối khi người ta dính líu đến chúng.

Hiện nay, trên mạng Internet Việt Nam đang có rất nhiều loại hình Game Online (giải trí trực tuyến) nổi tiếng của thế giới do các nhà cung cấp trong nước phát hành. Với đồ họa và nội dung hấp dẫn, những loại game này đang nhanh chóng tìm được chỗ đứng. (x. Thế Phong, Game Online - Ngàn lẻ một chuyện cười ra nước mắt - http://www.Vietnamnet.Vn/cntt/2006/03/ 551659/). Thị trường Game Online hôm nay đang đem về doanh thu khổng lồ cho các nhà kinh doanh mạng và các nhà cung cấp dịch vụ Internet. Thách đố cho các gia đình Việt Nam là xây dựng bầu khí yêu thương gắn bó, nề nếp gia phong tốt, để mọi thành phần trong gia đình giúp nhau ý thức về những tác hại của nhiều chương trình trên mạng để sử dụng chúng cách chừng mực, đem lại hiểu quả tốt cho cuộc sống và xây dựng hạnh phúc gia đình.

Internet có khả năng thu hút mạnh không chỉ vì trò chơi mà vì một số tính năng khác gây ấn tượng sâu sắc. Tài liệu “Đạo Đức trong Internet” nhận xét: “Internet có tính tức thời, trực tiếp, toàn cầu, phân quyền (decentralized), giao tiếp (interactive), có thể mở rộng vô hạn về nội dung và phạm vi, linh hoạt và có thể điều chỉnh ở một mức độ đáng kể. Internet là bình quyền (egalitarian), theo nghĩa là bất cứ ai với thiết bị cần thiết và một năng khiếu kỹ thuật khiêm nhường cũng có thể hiện diện cách tích cực trong không gian điện toán, công bố thông điệp của mình cho thế giới, và đòi hỏi được lắng nghe. Nó cho phép các cá nhân tham dự một cách ẩn danh, được chọn lựa vai trò, và hành động theo trí tưởng tượng; và cũng cho phép việc gia nhập vào cộng đồng với những người khác và dự phần vào việc chia sẻ” (Đạo Đức trong Internet, số 7). Như thế, tùy theo chọn lựa và sở thích của người sử dụng, họ có thể tích cực tham gia hoặc để bản thân bị thu hút cách thụ động vào một thế giới quá chú ý đến mình, luôn quy chiếu về mình và tự cô lập chính mình.

5. Người trẻ và những hệ quả của không gian ảo

Không phải mọi kiến thức và thông tin trên Internet đều trung thực, an toàn, lành mạnh và lợi ích. Đắm mình trong không gian ảo của Internet, nhiều người trẻ đã bị mất phương hướng. Bài viết “Vô cảm trong thế giới ảo” của Quỳnh Trang trên trang web “Chúng ta - Suy ngẫm” nhận định: “Khi blog và mạng xã hội xuất hiện, giới trẻ tự do thể hiện mình. Từ những cảm xúc như tức giận, buồn, vui, bất mãn dẫn đến hành động trút giận, chửi rủa, than vãn... trong thế giới ảo, một thế giới mà giới trẻ nghĩ rằng ít người để ý và ngoài tầm kiểm soát. Tâm hồn giới trẻ rất dễ tổn thương. Một khi tự giam mình quá lâu trong thế giới ảo, giới trẻ sẽ có lối sống không lành mạnh và trở nên vô cảm với mọi người”.(http://www.triethoccomVn/Desktop.Aspx/ChungTa-SuyNgam/ Dao-Duc/Vo_cam _trong_the_gioi_ao/)

Một bài viết đăng trên một trang web tư vấn tâm lý đề cập đến tâm sự của một bạn trẻ giấu tên: “Em là một cô bé 16 tuổi, em thấy cuộc đời này chẳng có ý nghĩa gì cả. Cuộc đời con người chỉ bao gồm: Sinh ra, lớn lên, học hành, đi làm, sinh con, chết, thế là xong, cứ lặp đi lặp lại mãi. Từ trước đến giờ em không cảm thấy yêu, ghét bất cứ ai, không khóc và rất ít khi cười, không buồn, không đau khổ, không hàm ơn. Dù có chuyện gì xảy ra cũng cảm thấy bình thường cho dù có động trời đến đâu đâu. Thậm chí nếu người thân của em chết đi em cũng không nhỏ một giọt nước mắt xót thương. Em bàng quan trước mọi thứ. Đôi khi em sợ chính bản thân mình...” (http://mobi.Tuoitre.Com.Vn/tianyon/Index.Aspx?ArticleID=166667&ChannelID =370). Bức thư của cô bé giấu tên này và nhiều tâm tư buồn chán hoặc bất cần đời của các bạn khác cho thấy tác động của không gian ảo mạnh mẽ đến thế nào. Nhiều người trẻ đã bị lệch nhân cách do những ảnh hưởng đó.

Những người ủng hộ thế giới ảo cho rằng đây là không gian mới của trí tuệ và dữ liệu, một nơi của bình đẳng và tự do, hoàn toàn đối nghịch với thế giới thực đầy dẫy những luật lệ nghiêm ngặt và chặt chẽ. Có người còn đặt ra “Tuyên ngôn độc lập” của không gian ảo, cho rằng chính phủ của thế giới thực chỉ là người trần mắt thịt, còn con người của không gian ảo là con người của trí tuệ. Không gian ảo là loại thế giới không có đặc quyền cũng chẳng có định kiến để phân biệt chủng tộc, quyền lực kinh tế, quyền lực quân sự hay giai cấp... (x. “Vô cảm trong thế giới ảo” của Quỳnh Trang). Tác giả Thu Hương cũng nêu lên nhu cầu của thế giới ảo trong bài viết “Ảo trong thực - thực trong ảo”: “Khi cuộc sống thực ngày càng bị thu hẹp và trở nên nặng nề với bao áp lực cùng với sự phát triển sâu rộng của công nghệ thông tin và Internet, nhu cầu có một cuộc sống ảo so với cộng đồng ảo của con người ngày càng lớn. Chính vì vậy các forum xuất hiện như nấm mọc sau mưa thu hút một lượng lớn người tham gia, với bao nhiêu buồn vui, ái ố hỷ nộ…” (http://www.baihocthanhcong.com/forum/index.php? topic=2057.0). Tuy nhiên, dù là một cộng đồng ảo của những người có cùng đam mê sở thích, mối quan hệ giữa các thành viên trong các forum khá thân thiết, và nhiều khi vượt ra ngoài thế giới ảo để trở thành những người bạn thực sự ngoài đời với nhiều hoạt động bổ ích cho xã hội.

Có nhiều chuyện không hay cho người trẻ hôm nay khi họ bước chân vào thế giới ảo mỗi ngày, nhưng chúng ta không thể đổ lỗi cho Internet là nguyên nhân gây nên các vấn đề. Phải giải thích thế nào về sự chuẩn mực tương đối của giới trẻ nhiều nước khác như Singapore chẳng hạn, trước sức phát triển như vũ bão của công nghệ thông tin và mạng Internet toàn cầu? Quan trọng là đã có cái gì để giúp định hướng và làm Kim chỉ nam cho người trẻ chưa? (x. Giới Trẻ trong Vòng Xoáy Xã hội của tác giả Chân Luận, Chia Sẻ số 56, tháng 12/2007 – tr. 149). Khi nói đến những lạm dụng trên mạng, văn kiện Đạo Đức trong Truyền Thông cho biết rằng các phương tiện truyền thông cũng có thể được dùng để cản trở cộng đồng và làm hại tới lợi ích toàn diện của con người, bằng cách làm tha hoá hoặc cô lập con người; lôi kéo con người vào những cộng đồng băng hoại được tổ chức xoay quanh các giá trị giả dối và phá hoại; cổ vũ sự thù nghịch và xung đột, biến người khác thành “ma quỷ”, tạo ra một não trạng “phe ta” chống lại “phe chúng”; phô diễn những điều hèn hạ, thấp kém bằng sự hào nhoáng, nhưng lại không màng tới hay xem thường những gì cao quý và có giá trị; phổ biến những thông tin sai lạc, thất thiệt, ủng hộ những gì là xoàng xĩnh, tầm thường… (x. số 13).

Trên đây chỉ là một thoáng nhìn vào môi trường hoạt động của con người trên mạng Internet toàn cầu với một vài vấn đề của nó. Còn rất nhiều vấn đề khác mà các tài liệu của Huấn quyền đã nêu lên như những lạm dụng kinh tế và chính trị, việc xuyên tạc văn hóa, giáo dục và tôn giáo, vấn đề về các nguồn tư liệu mật, xâm phạm sự riêng tư, các cám dỗ hưởng thụ, vấn đề an ninh quốc phòng và đề tài chiến tranh – khủng bố – rối loạn công cộng, vấn đề liên quan đến các nhóm thiểu số, sự lừa đảo, vấn đề liên quan đến tính chính xác và trung thực, tự do ngôn luận, xét xử công bằng, thiện ích chung, những thông điệp mang nặng tính chất của nền văn hóa thế tục, những vấn nạn liên quan đến đời sống hôn nhân và gia đình, vấn đề đạo văn, tin tặc… Trước tất cả những vấn đề ấy, Giáo Hội không chỉ đứng ngoài để phê phán và kết án, đúng hơn, Giáo Hội vẫn coi các phương tiện ấy không chỉ là sản phẩm của trí tuệ con người mà còn là những ân huệ to tát do Chúa ban và là những dấu chỉ thời đại đích thật (x. Sắc lệnh Inter Mirifica, số 1). Trách nhiệm của mọi thành phần trong Giáo Hội là hiểu biết những nguyên tắc tích cực Giáo Hội đưa ra để hỗ trợ cho đời sống và các hoạt động của họ liên quan đến mạng và những phương tiện truyền thông hôm nay.

Đâu là giải pháp cho những vấn đề luân lý mạng?

Đây là vấn đề nhức nhối còn cần thêm nhiều suy tư - trao đổi - đóng góp của những người có trách nhiệm trong tình hình cụ thể của mỗi quốc gia. Ngay từ Công Đồng Vaticanô II, Giáo Hội đã đưa ra Sắc lệnh Inter Mirifica - Trong số Những Điều Kỳ Diệu - với những chỉ dẫn Mục vụ rõ ràng cho người làm công tác truyền thông (nhà báo, tác giả, diễn viên, nhà sản xuất…) và giới tiêu thụ truyền thông (khán thính giả, các phụ huynh, thanh thiếu niên…) cũng như các cấp chính quyền và giáo quyền (số 3, 9, 10, 11, 12, 13). Sắc lệnh đề ra tầm quan trọng của việc huấn luyện đào tạo linh mục – tu sĩ – giáo dân, không chỉ người làm công tác truyền thông mà cả những người sử dụng, thụ hưởng (số 15,16). Công Đồng cũng thiết lập ngày Truyền thông Thế giới (số 18), thiết lập Hội Đồng Giáo Hoàng về Truyền Thông (số 19), và nhất là truyền phải thiết lập Ủy Ban Giám Mục về Truyền thông Xã hội cấp quốc gia (số 21), mà tại Việt Nam mãi đến tháng 9/2006 mới có. Công Đồng Vaticanô II cũng chỉ thị cho Hội Đồng Giáo Hoàng về Truyền Thông soạn thảo một Huấn thị Mục vụ để nói lên lập trường của Giáo Hội và chỉ dẫn cho mọi người về những vấn đề của truyền thông. Huấn thị Mục vụ Communio et Progressio này rất hay, được ban hành năm 1971, nhưng cho đến nay vẫn chưa được chuyển ngữ sang tiếng Việt. Từ đó đến nay đã có rất nhiều những tài liệu hữu ích khác của Giáo Hội toàn cầu và nhất là của Liên Hội Đồng Giám Mục Á Châu về truyền thông xã hội và Internet.

Vấn đề chính vẫn là sự hiểu biết đúng đắn, ý thức và chọn lựa của con người. Giáo Hội nhìn nhận các phương tiện truyền thông không phải là những sức mạnh mù quáng của thiên nhiên nằm ngoài tầm kiểm soát của con người. Vì cho dù mạng Internet có đưa tới những hậu quả ngoài ý muốn, nhưng chính con người vẫn có quyền lựa chọn sử dụng mạng vào các mục đích và phương cách tốt hay xấu. Những lựa chọn đó chính là trọng tâm của vấn đề luân lý đạo đức trong truyền thông, được thực hiện không phải chỉ do những người tiếp nhận thông tin - những khán giả, thính giả, độc giả - mà đặc biệt do những người kiểm soát các phương tiện truyền thông xã hội và ấn định cơ chế, chính sách, nội dung của việc truyền thông ấy (x. Đạo Đức trong Truyền Thông, số 1). Được sử dụng đúng đắn, Internet đem lại những ích lợi rất đặc biệt, vì nó cho phép người ta tiếp cận trực tiếp và tức khắc những tài nguyên tôn giáo và tâm linh quan trọng - những thư viện khổng lồ, những văn kiện giáo huấn của Huấn quyền, những bài viết của các thần học gia cũng như kho tàng khôn ngoan tôn giáo của nhiều thời đại. Internet có một khả năng đáng kể để vượt qua khoảng cách, giúp con người tiếp xúc với những người thiện chí có cùng tư tưởng, gia nhập vào những cộng đoàn đức tin ảo để khích lệ và nâng đỡ lẫn nhau (Giáo Hội và Internet, số 5). Việc huấn luyện và hướng dẫn sử dụng mạng đúng đắn sẽ giảm thiểu những nguy cơ luân lý nêu trên và phát huy mặt tích cực của mạng.

Giáo dục và đào tạo về Internet cần phải đưa vào chương trình huấn luyện về truyền thông dành cho mọi thành phần của Giáo Hội. Điều này đòi hỏi việc lên kế hoạch mục vụ rõ ràng và phù hợp với tình hình. Ngày nay, ngoài việc giáo dục rộng rãi về truyền thông, các Ủy ban - Văn phòng Truyền thông và các vị lãnh đạo trong Giáo Hội còn được mời gọi làm gương trong việc tổ chức truyền thông, phản ảnh những tiêu chuẩn cao nhất như trung thực, dám chịu trách nhiệm trước công luận, biết nhạy bén đối với nhân quyền và những nguyên tắc hay chuẩn mực khác có liên quan. Hơn nữa, các phương tiện truyền thông của Giáo Hội còn phải cam kết truyền đạt trọn vẹn sự thật về ý nghĩa đời người và lịch sử con người, nhất là đúng như nó được chất chứa trong lời mạc khải của Thiên Chúa và được diễn tả qua việc giảng dạy của Huấn quyền (x. Đạo Đức trong Truyền Thông, số 26). Giáo Hội cần tăng cường dùng Internet như một phương tiện truyền thông nội bộ nhanh chóng và ít tốn kém. Điều này đòi hỏi những người có trách nhiệm nhận thức rõ ràng về đặc tính của Internet như phương tiện truyền thông trực tiếp, tức thời, giao tiếp (interactive) và dự phần (participatory) (x. Giáo Hội và Internet, số 6).

Bên cạnh đó, Internet không thể là một ngoại lệ so với các phương tiện truyền thông khác trong việc áp dụng các luật lệ hợp lý nhằm chống lại việc gây thù hận, nhục mạ, gian lận và các tài liệu khiêu dâm, cũng như các vi phạm khác. “Những hành vi được kể là tội phạm trong những bối cảnh khác cũng phải kể là tội phạm trong bối cảnh của không gian điện toán, và các nhà chức trách dân sự có bổn phận và quyền để áp đặt những luật lệ ấy. Những quy định mới cũng có thể là cần thiết để đối phó với những tội ác đặc biệt trên Internet như việc reo rắc virus điện toán, ăn cắp tài liệu chứa đựng trên các đĩa cứng, và những việc tương tự” (Đạo Đức trong Internet, số 16).

Về phía Giáo Hội, việc né tránh hoặc rút lui một cách nhút nhát vì sợ kỹ thuật hay vì lý do khác là không thể chấp nhận, khi tính đến những khả năng rất tích cực của Internet. Việc tiếp cận tức khắc với thông tin giúp Giáo Hội củng cố những mối dây hiệp nhất và đào sâu thêm đối thoại với thế giới đương đại. Giáo Hội có thể sẵn sàng hơn để cho thế giới biết về niềm tin của mình và giải thích những lý do cho lập trường của mình về bất cứ vấn đề và biến cố nào. Giáo Hội có thể nghe rõ ràng hơn tiếng nói của ý kiến công chúng, và bước vào một cuộc tranh luận liên tục với thế giới quanh mình, và như thế dấn thân trực tiếp hơn trong nỗ lực tìm kiếm chung những giải pháp cho rất nhiều những vấn đề căng thẳng của nhân loại (x. Giáo Hội và Internet, số 10). Hy vọng sắp tới Giáo Hội Việt Nam sẽ có nhiều cố gắng hơn trong lãnh vực truyền thông quan trọng này.

Tóm lại, lượng thông tin đang choáng ngợp trên Internet với nhiều nội dung hỗn tạp chưa được đánh giá về phương diện chính xác và tầm quan trọng. Những vấn đề luân lý đạo đức của Internet vẫn luôn còn đó, nhưng “Internet sẽ là tốt hay xấu phần lớn là vấn đề lựa chọn, và với những ai đang cân nhắc lựa chọn, Giáo Hội mang đến hai yếu tố quan trọng: cam kết của Giáo Hội đối với phẩm giá con người và truyền thống khôn ngoan về luân lý đã có từ lâu” (x. Đạo Đức trong Internet, số 2). Giáo Hội cần có một sự hiện diện hữu hình và tích cực trên Internet và trở nên thành phần trong cuộc đối thoại công khai về sự phát triển của nó. Giáo Hội không giả định vai trò thống soái trong những quyết định và lựa chọn này, nhưng Giáo Hội mong giúp được bằng cách chỉ ra những tiêu chuẩn đạo đức và luân lý liên hệ đến tiến trình này - những tiêu chuẩn chỉ có thể tìm thấy trong những giá trị nhân bản và Kitô Giáo (x. Đạo Đức trong Internet, số 18). Và nói cho cùng, vấn đề then chốt nhất do mạng Internet và các tiến bộ trong công nghệ đặt ra là “con người có trở nên thật sự tốt hơn, nghĩa là trưởng thành hơn về mặt tâm linh, ý thức hơn về phẩm giá con người, có tinh thần trách nhiệm nhiều hơn, cởi mở hơn đối với người khác, nhất là những người nghèo nàn và yếu đuối nhất, có sẵn sàng hơn để cho đi và để giúp đỡ tất cả mọi người” không? (Gioan Phaolô II, Đấng Cứu Chuộc Con Người, số 15).

Mong rằng đừng có ai “mất mạng” vì MẠNG!!!

THƯ MỤC THAM KHẢO
Công Đồng Vaticanô II:
Sắc lệnh Inter Mirifica - năm 1963.

Các tài liệu của Hội Đồng Giáo Hoàng về Truyền Thông Xã Hội:
Huấn thị Mục vụ Communio et Progressio - năm 1971.
Văn kiện Khiêu Dâm và Bạo Lực trong Các Phương Tiện Truyền Thông – Một Phản ứng Mục Vụ - năm 1989.
Văn kiện Đạo Đức trong Quảng Cáo - năm 1997.
Văn kiện Đạo Đức trong Internet - năm 2002.
Văn kiện Đạo Đức trong Truyền Thông - năm 2000.

Các tài liệu khác:
Bênêđitô XVI,
Sứ Điệp Ngày Thế Giới Truyền Thông Lần Thứ 41, Vatican 2007.
Sứ Điệp Ngày Thế Giới Truyền Thông Lần Thứ 42, Vatican 2008.
Chân Luận, Giới Trẻ Trong Vòng Xoáy Xã hội, Chia Sẻ LTS số 56, tháng 12/2007.
F.J. Eilers, Truyền Thông trong Mục Vụ và Truyền Giáo, Manila 2004 (bản dịch của UB Truyền thông Xã hội / HĐGMVN năm 2008).
Gioan Phaolô II, Đấng Cứu Chuộc Con Người, Vatican 1979.
Liên Hội Đồng Giám Mục Á Châu, Sự Hội Tụ các Phương Tiện Truyền Thông để Phục Vụ cho Công Tác Mục Vụ tại Á Châu, BISCOM VI - Bangkok 2007.
Thomas L. Friedman, Thế Giới Phẳng (The World Is Flat), năm 2005 (bản dịch của Nguyễn Quang A và các dịch giả khác, NXB Trẻ năm 2008).

Các trang Mạng:
http://www.suyngam.com.vn/
http://vietcatholic.net/
http://www.tintuconline.com.vn/
http://vietbao.vn/
http://www.vietnamnet.vn/
http://www.triethoc.com.vn/
http://mobi.tuoitre.com.vn/
http://www.baihocthanhcong.com/

 

ẢNH HƯỞNG CỦA CÁC PHƯƠNG TIỆN TRUYỀN THÔNG
TRONG ĐỜI SỐNG NHÂN LOẠI HÔM NAY

Nữ tu Ngọc Lan, fmm.
(Xem http://hdgmvietnam.org/News.aspx?Type=24&Act=Detail&ID=347&CateID=65)

Dẫn nhập

Trong số những thành tựu quan trọng nhất mà loài người đạt được trong thời gian gần đây, những phát triển nhảy vọt của các kỹ thuật truyền thông là một hiện tượng gây kinh ngạc và có những ảnh hưởng mạnh mẽ nhất. Bên cạnh sự cải tiến không ngừng về tốc độ, dung lượng và tính đa dạng, các phương tiện truyền thông tăng nhanh khả năng chuyển tải lẫn chất lượng kỹ thuật của chúng. Những thay đổi ấy làm cho các phương tiện truyền thông có khả năng lan xa và thấm sâu, làm thay đổi cả bản chất của xã hội cũng như đời sống tâm lý, các chuẩn mực văn hoá và những thói quen của con người.

Trong sứ điệp gởi cho toàn thế giới nhân ngày Thế Giới Truyền Thông lần thứ 43, với chủ đề được chọn là “Các kỹ thuật công nghệ mới, các tương quan mới - Khuyến khích một nền văn hóa tôn trọng, đối thoại, tình bạn”, Đức Thánh Cha Bênêđictô XVI nhấn mạnh đến tiềm năng phi thường của những phương tiện mới này khi chúng có thể được sử dụng để tạo điều kiện thúc đẩy sự hiểu biết và tình liên đới của con người: “Những công nghệ kỹ thuật như thế là một ân huệ đích thực cho nhân loại: bởi thế, chúng ta phải làm sao để những thuận lợi mà chúng mang lại được phục vụ hết thảy mọi người và mọi cộng đồng, đặc biệt là những người nghèo túng và những người dễ bị thương tổn nhất.”

Tuy nhiên có thể nói rằng hiện nay rất nhiều phương tiện truyền thông mới mẻ đang len lỏi khắp nơi và trong lúc đem lại cho con người những cơ hội để có một cuộc sống tốt hơn, chúng cũng đặt ra rất nhiều thách đố cho con người. Những khoảng cách về không gian và thời gian đang bị thu hẹp và trở nên tương đối. Một thế giới ảo đầy hấp dẫn đang mở rộng và đan xen với thế giới thực, gây nên những ảo tưởng dẫn đến nhiều đổ vỡ và các vấn đề chưa từng có trước đây. Các mối giao tiếp giữa con người với nhau và những vấn đề liên quan đến tình bạn, tình yêu hay các quan hệ xã hội thời hiện tại đều có nhiều gắn kết với các phương tiện truyền thông hiện đại, khiến chúng trở thành một loại kỹ thuật công nghệ có tầm ảnh hưởng lớn nhất từ khi loài người xuất hiện. Thế nhưng kỹ thuật công nghệ không hoàn toàn tốt mà cũng không hoàn toàn xấu, vì nó hoàn toàn tuỳ thuộc vào cách sử dụng của con người. Sứ điệp ngày Thế Giới Truyền Thông lần thứ 43 có nói: “Nếu các công nghệ kỹ thuật mới phải phục vụ cho thiện ích của các cá nhân và xã hội, thì những người sử dụng chúng phải tránh sự chia sẻ những lời nói và hình ảnh làm mất phẩm giá con người, và như thế loại trừ những gì đang nuôi dưỡng lòng hận thù và sự bất bao dung, những gì làm giảm giá vẻ đẹp và sự sâu kín của giới tính con người, những gì khai thác những người yếu đuối và những người dễ bị thương tổn.” Thomas L. Friedman, tác giả quyển sách Thế Giới Phẳng (2006) đã nhấn mạnh đặc biệt vai trò của các phương tiện truyền thông như một trong những yếu tố căn bản nhất góp phần làm cho thế giới trở nên “phẳng” thông qua các loại tín hiệu kỹ thuật số, các chương trình Internet, điện thoại di động với nhiều chức năng mới, và nhiều hình thức lưu trữ, chuyển tải thông tin khác. Đàng khác, cuộc sống con người đang bị phụ thuộc vào chúng ngày càng nhiều hơn, và nhiều lãnh vực của đời sống như phẩm giá con người và các giá trị của cuộc sống đang có nguy cơ bị “biến chất” trầm trọng. Trong bài này, chúng ta cùng xem xét một số ảnh hưởng đáng lưu ý của các phương tiện truyền thông trong đời sống con người hôm nay.

1. Thế Giới Số và Ảo - Một Không Gian Mới không có Biên Giới

Sứ điệp ngày Thế Giới Truyền Thông lần thứ 43 cho thấy khả năng “xóa biên giới” của truyền thông hiện nay: “Sự dễ dàng tiếp cận với điện thoại di động và máy vi tính, được nối kết ở tầm mức thế giới và sự thâm nhập của Internet, đã tạo nên rất nhiều phương tiện gởi đi cách chớp nhoáng những ngôn ngữ và hình ảnh đến những nơi xa và cô lập nhất của thế giới: một khả năng không thể hiểu được đối với các thế hệ đi trước.” Nhờ có các thiết bị truyền thông di động (mobile communication), con người dù đang ở bất cứ đâu cũng có thể liên lạc giao tiếp với những anh chị em thuộc các phần khác của thế giới cách dễ dàng nhanh chóng. Nhưng các thiết bị ấy cũng dần dần có xu hướng chi phối luôn cả bản thân lẫn thói quen sinh hoạt của những người sử dụng. Đó không chỉ là những thiết bị liên lạc mà còn là phương tiện giúp quản lý cuộc sống, học tập, trao đổi kiến thức, kinh doanh thương mại, vui chơi giải trí và ngày càng có thêm nhiều chức năng khác nữa. Có thể nói cách khác là lần đầu tiên trong lịch sử, loài người đã phát minh ra thứ công nghệ mới có khả năng cầm giữ chính họ, với những thiết bị đã khiến cho họ không thể rời xa hoặc thiếu nó nữa. Hãy thử tương tượng xem nếu chỉ một ngày không có tất cả các thiết bị này thì thế giới chúng ta sẽ hỗn loạn ra sao! Các phương tiện truyền thông đang gây ảnh hưởng lớn lao và khuynh đảo cuộc sống khiến cho toàn nhân loại phải lo lắng đến một tương lai nơi con người có nguy cơ trở thành nạn nhân của máy móc và kỹ thuật nếu không ý thức về khả năng tự do phán đoán và chọn lựa điều tốt hơn của mình.

Riêng mạng Internet – hay loại phương tiện truyền thông đa phương tiện – ngoài vô số thông tin giá trị và hữu ích thì còn có khả năng làm cho các khái niệm về không gian và thời gian trở nên tương đối, khiến nhiều người ngày càng xa rời thực tại. Những ví dụ diễn ra khắp nơi cho chúng ta thấy rằng Internet đang có một tác động vô cùng lớn lao trên đời sống con người, kể cả biến những điều có thật thành ảo và ngược lại. Nhiều người đang để cho mình bị bệnh “nghiền mạng” hành hạ, họ dành rất nhiều thời gian cho “chat” (tán gẫu trên mạng), cho “game on-line” (các loại trò chơi trên mạng), cho các “mối tình ảo”, các chương trình quảng cáo, giải trí “rẻ tiền” và nhiều loại thông tin “lá cải”, đó là chưa kể đến các nạn nhân của những trò gian lận, lừa đảo trên mạng, cờ bạc trên mạng, các chương trình khiêu dâm và bạo lực, thư nặc danh… Các phương tiện thông tin cũ chỉ nhằm xoá bỏ biên giới chính trị và thực hiện một sự hoà nhập tốt đẹp hơn. Nhưng với Internet, dự án không dám nói ra của việc xoá bỏ biên giới về văn hóa nhằm thống nhất cách suy nghĩ, hành xử và làm việc là một mục tiêu xem ra tốt đẹp, nhưng thực ra lại làm cho các nền văn hóa thống trị chi phối và lấn lướt toàn bộ thế giới. Các nền văn hóa yếu hơn sẽ không phải là “được hoà nhập” mà là “bị đồng hoá” trong một tiến trình “toàn cầu hoá mới”. Và điều đáng nói hơn cả, đó là một khuynh hướng không thể đảo ngược mà mọi người chỉ có thể tìm cách giảm thiểu mức độ tiến triển của nó.

Cũng có nhiều bằng chứng cho thấy hệ thống truyền thông hôm nay khiến cho nhiều người trở nên ích kỷ hơn, chỉ lo thụ hưởng, chỉ quan tâm đến bản thân mình và xa rời những giá trị đạo đức truyền thống dân tộc, họ tầm thường hóa cả quan niệm về tình yêu và những kinh nghiệm tốt đẹp về tình bạn. Đức Thánh Cha Bênêđictô XVI đã cảnh báo và chỉ rõ ra điều này: “Thật đáng buồn biết bao nếu ước muốn nâng đỡ và phát triển tình bạn on-line (qua internet) của chúng ta được thể hiện với giá phải hy sinh sự sẵn sàng của chúng ta cho gia đình, cho bà con thân thuộc của chúng ta và cho những người mà chúng ta gặp gỡ trong thực tế của đời thường, nơi làm việc của chúng ta, ở trường học, trong thời gian rảnh rỗi. Quả thế, khi ước muốn kết nối ảo trở nên ám ảnh, thì hậu quả là người ấy tự tách mình, cắt đứt một mối tương tác xã hội thực sự. Thậm chí điều đó cuối cùng phải làm xáo trộn thời gian nghỉ ngơi, thinh lặng và suy nghĩ cần thiết cho một sự phát triển nhân bản lành mạnh.” Thiết nghĩ các thành tựu của công nghệ kỹ thuật luôn mang tính chất trung tính, chính cách thức con người sử dụng các thành tựu này sẽ quyết định hiệu quả và ảnh hưởng của chúng đối với bản thân mình. Những người trẻ hôm nay là cư dân thường xuyên của hệ thống mạng, họ cần được hướng dẫn và khích lệ để tránh khỏi những ảnh hưởng nguy hại của nó. Và như thế, các vị lãnh đạo cũng như mọi thành phần khác nhau trong Giáo Hội cần tìm hiểu, nắm bắt vấn đề, học hỏi đào sâu lời của Vị Cha chung để biết cách hướng dẫn giới trẻ trong lãnh vực đầy phức tạp này.

2. Các Mạng Lưới Truyền Thông Mới và Khoảng Cách Số trong Xã Hội

Với những ứng dụng kỹ thuật mới mẻ hiện nay, mạng Internet đang hội tụ và thay thế cho tất cả các phương tiện truyền thông khác. Người ta có thể vào mạng để trao đổi với những người cách xa mình cả nửa vòng trái đất, để gọi điện thoại rất ít tốn kém mà thấy được người nghe, để có thể đọc các loại sách báo, để nghe nhạc hoạc các chương trình phát thanh, để xem phim hoặc các chương trình truyền hình của mọi kênh trên toàn thế giới, hay để thực hiện các loại giao dịch và tra cứu, cập nhật mọi loại thông tin mới mẻ nhất… Khi vào mạng, chỉ một cú “click mouse” (nhấp con chuột) là người ta có thể “surf” (lướt) qua nhiều trang thông tin khác nhau. Mạng còn được sử dụng cho các cuộc Hội nghị liên lục địa, các Dự án chung điều hành qua mạng, và các chương trình học từ xa (e-learning) ở mọi cấp. Sau khi đăng ký và đóng tiền qua mạng (nếu cần), chúng ta có thể trở thành thành viên chính thức và tham gia vào mọi hoạt động của tổ chức cách dễ dàng mà không cần bước ra khỏi nhà. Mạng cũng là kho lưu trữ các hệ thống kiến thức của cả nhân loại. Do đó mạng trở thành một công cụ tuyệt vời của truyền thông, trợ giúp đắc lực cho các hoạt động giao tiếp và giáo dục, phổ biến kiến thức và thông tin, nối kết và chia sẻ, công tác xã hội và rất nhiều các hoạt động công ích khác.

Trên thế giới hôm nay đang xuất hiện rất nhiều những mạng lưới kỹ thuật số mới tìm cách khích lệ sự liên đới của con người, hòa bình và công lý, nhân quyền và lòng tôn trọng đối với sự sống và thiện ích của công trình tạo dựng. Các mạng lưới truyền thông này cộng góp khả năng và những thao thức tốt đẹp của những người thiện chí nhằm làm cho thế giới trở nên tốt đẹp hơn. Trong sứ điệp ngày Thế Giới Truyền Thông lần thứ 43, Đức Thánh Cha Bênêđictô XVI nhận định: “Những mạng lưới này có thể tạo điều kiện dễ dàng cho những hình thức hợp tác giữa các dân tộc có bối cảnh địa lý và văn hóa khác nhau, bằng cách cho phép họ đào sâu nhân tính chung của mình và ý nghĩa của sự đồng trách nhiệm đối với thiện ích của hết thảy mọi người.” Tuy nhiên, Ngài cũng nhắc nhở mọi người cần phải lưu tâm làm sao để thế giới kỹ thuật số, nơi mà những mạng lưới như thế có thể được thiết lập, trở nên một thế giới mà mọi người thực sự có thể tiếp cận và được hưởng lợi từ nó. Điều này không dễ dàng chút nào khi con người chưa biết mở lòng ra với nhau và sẵn sàng chia sẻ, giúp đỡ lẫn nhau.

Nhìn vào thực tế trên quê hương Việt Nam chúng ta, “khoảng cách số” rất lớn lao vẫn đang tồn tại trong xã hội hiện nay do những khác biệt về mức sống, tuổi tác, giới tính và các khả năng tiếp cận với các phương tiện truyền thông mới của mỗi người. Đó là khoảng cách vô hình giữa những người giàu thông tin và những người nghèo thông tin, khoảng cách này làm cho người nghèo càng phải chịu thêm nhiều thiệt thòi và bị lạm dụng. Sứ điệp ngày Thế Giới Truyền Thông lần thứ 43 khẩn thiết kêu gọi: “Thật là thiệt hại nghiêm trọng cho tương lai nhân loại, nếu các phương tiện truyền thông mới cho phép chia sẻ sự hiểu biết và thông tin cách nhanh chóng và hiệu quả, lại không có thể tiếp cận đối với những người mà, về mặt kinh tế và xã hội, đã bị đẩy ra bên lề xã hội rồi hay nếu chúng chỉ đóng góp đào sâu thêm khoảng cách mà tách rời những người nghèo khỏi những mạng lưới mới được phát triển nhằm phục vụ thông tin và xã hội hóa con người.”

Lá thư Mục tử của Đức Hồng Y Gioan Baotixita Phạm Minh Mẫn gởi cho toàn Giáo phận TP. Hồ Chí Minh nhân ngày Quốc tế Truyền thông 24-5-2009 cũng có nhắc đến việc thành lập Ban Mục Vụ Truyền thông và kêu gọi sự liên đới của mọi thành phần dân Chúa trong việc tham gia vào truyền thông, nhờ đó bản thân của các tín hữu cũng được trở nên phong phú hơn nhờ được thông truyền tri thức, tình yêu và sự sống mỗi ngày một nhiều hơn từ Thiên Chúa và mọi người trên hoàn cầu. Đây phải là nỗ lực xoá đi khoảng cách và sự loại trừ trong lãnh vực truyền thông giữa con người với nhau, nhất là thông truyền những thứ thông tin giúp cho đời sống anh chị em mình được thay đổi, thăng tiến, vui tươi hạnh phúc hơn. Đức Thánh Cha Bênêđictô XVI cũng khích lệ các bạn trẻ Công giáo mang đến cho thế giới kỹ thuật số chứng tá đức tin của mình, bằng cách dấn thân đưa vào nền văn hóa của lãnh vực truyền thông mới mẻ này những giá trị của Tin Mừng. Vì thế, việc cổ võ cho các mạng lưới truyền thông lành mạnh và góp phần xóa đi những “khoảng cách số” giữa người với người phải là bổn phận và trách nhiệm của mọi Kitô hữu, khi họ theo gương Đức Giêsu Kitô cộng tác với những người thiện chí xây dựng Nước Trời giữa lòng thế giới hôm nay, và mạnh mẽ rao truyền các giá trị Tin Mừng - trước tiên qua chứng tá đời sống.

3. Những thay đổi trong tâm lý con người do tác động của truyền thông

Các phương tiện truyền thông kỹ thuật số hôm nay mở ra nhiều loại hoạt động hấp dẫn, cuốn hút giới trẻ hơn bao giờ hết, và tạo ra nơi họ hàng loại những nhu cầu mới mà các thế hệ trước đây không tưởng tượng nổi. Các loại điện thoại di động ngày càng đa dạng, đa chức năng, với các dịch vụ như ghi âm, chụp hình, nối mạng, gắn nhạc chuông và hình nền đủ loại, tán gẫu và gởi tin nhắn, nghe nhạc và xem phim… Chúng đang trở thành “mốt” không thể thiếu của những người có lắm tiền, kẻ nghèo hơn cũng dễ dàng “tậu” một “chú dế” loại “second-hand”. Khi có chiếc “di động” rồi thì các nhu cầu bên lề khác sẽ nảy sinh, như tìm bạn bốn phương, trắc nghiệm cuộc sống, xem giá cả mua sắm, thị trường chứng khoán, nạp các loại game, thậm chí cá độ hoặc cờ bạc và các dịch vụ giải trí khác nữa... Nhiều người cảm thấy hãnh diện và tự tin hơn, có khả năng thể hiện tính cách riêng của mình và được… “coi trọng hơn” nhờ có chiếc “di động”. Họ có thể liên lạc nhanh chóng và tiện lợi hơn, có cuộc sống dễ dàng hơn, nhưng đàng khác họ như bị lệ thuộc vào nó, và có thể bị quấy rầy vào bất kỳ thời điểm nào. Những nhu cầu mới đó cứ gia tăng liên tục, có khả năng làm cho nhiều người không bao giờ bằng lòng với những gì mình có, mà luôn muốn “nâng cấp” hoặc “lên đời” không ngừng.

Xếp hàng ngay sau điện thoại di động là sự thu hút của mạng Internet. Đủ loại trang web mọc lên như nấm, có giao diện được thiết kế bằng nhiều hình ảnh động với màu sắc hấp dẫn, bắt mắt. Các dịch vụ quảng cáo và khuyến mãi trực tuyến không ngừng mời chào, và người ta có thể mua bất cứ thứ gì qua mạng, kể cả những thứ đồ cổ quí hiếm, các loại hàng “độc” có xuất xứ từ những nơi nổi tiếng, cho đến những món hàng “hi-tech” (công nghệ cao) mới vừa ra lò. Nhiều trang web có khả năng tương tác cao, cho phép người sử dụng tham gia đóng góp ý kiến của mình vào các diễn đàn mở. Họ có thể tự do bày tỏ cảm nghĩ hoặc phê phán chỉ trích thoải mái, và nếu cần có thể chất vấn lại chính tác giả. Họ có quyền và có cơ hội nói những tâm tư, ước muốn, bức xúc và mọi ý tưởng của mình, cho dù đó là ý tưởng ngược đời đến đâu đi nữa… Và nhiều khi những ý kiến thiểu số lại có thể thắng thế trong các diễn đàn chung, vì có cơ hội được nói ra để mọi người ủng hộ. Việc sở hữu những địa chỉ email, tạo blog hoặc tham gia vào các nhóm bạn trên mạng cũng đang đáp ứng cho nhu cầu sống dân chủ, thể hiện bản thân, có khoảng không gian riêng tư và không bị kiểm soát của con người.

Để đáp ứng nhu cầu thông tin và giải trí qua truyền hình, hệ thống truyền hình cáp và truyền hình kỹ thuật số đã khá phổ biến tại Việt Nam, cho phép người xem chọn rất nhiều kênh khác nhau với đủ loại chương trình tin tức thời sự, tài liệu và phim ảnh. Có rất nhiều “trò chơi trí tuệ” trên ti-vi, rất hấp dẫn giới trẻ, ngay cả các sinh viên học sinh, với những món tiền thưởng hậu hĩnh và cơ hội thể hiện chính mình! Các chương trình chiếu phim đủ loại, từ các phim Hàn Quốc nhiều tập cho đến các loại phim bạo lực và nóng bỏng của Mỹ, Úc, và cả các nước Tây Âu... Nhiều chương trình kịch ngắn, thể thao, văn hóa, ca nhạc thiếu nhi cũng được nâng cao chất lượng hơn và có nhiều người ưa thích. Người ta cũng có thể xem các chương trình truyền hình hoặc nghe phát thanh và đọc các loại sách báo qua hệ thống Internet. Và như thế, báo điện tử đang có khuynh hướng “lấn sân” của các loại báo viết.

Với những phát triển quá nhanh của công nghệ kỹ thuật số như thế, những nhu cầu của con người hôm nay khác trước rất xa, nhiều người không hiểu nổi tại sao giới trẻ hiện nay lại có nhu cầu giam mình suốt ngày trong phòng chỉ với chiếc máy vi tính nối mạng Internet. Với khả năng kết nối không dây của laptop (máy tính xách tay), nhiều người đã mất hẳn không gian riêng tư cho việc nghỉ ngơi, giải trí, vì họ có thể làm việc tại bất kỳ nơi nào và những áp lực của công việc thì không bao giờ hết. Quả thế, truyền thông xã hội hôm nay đang ảnh hưởng thực sự mạnh mẽ đến giới trẻ, hình thành nơi họ những thói quen và những khuôn mẫu mới trong cách sống, như Đức Thánh Cha Bênêđictô XVI nhận định: “Các công nghệ kỹ thuật số mới quyết định những thay đổi căn bản nơi các khuôn mẫu giao tiếp và nơi các tương quan nhân loại. Những thay đổi này đặc biệt rõ ràng nơi giới trẻ mà sự trưởng thành của họ liên hệ chặt chẽ với những công nghệ kỹ thuật truyền thông này. Bởi thế, họ cảm thấy thoải mái trong thế giới kỹ thuật số mà, trái lại, thường dường như xa lạ với một số người trong chúng ta”.

Sự ra đời của công nghệ kỹ thuật số đã biến thế giới hiện nay thành một thế giới điện tử, với các loại email (thư điện tử), e-book (sách điện tử), e-learning (học qua mạng), e-business (thương mại điện tử), e-marketing (tiếp thị điện tử)… dẫn đến nhiều thay đổi trong các tương giao và hoạt động xã hội. Nhờ có các phương tiện truyền thông mới, hàng loạt các dịch vụ trở nên thuận tiện vì người ta có thể đăng ký học, xin việc, giao dịch, mua vé máy bay hoặc tàu xe cũng như thực hiện các dịch vụ khác nhau qua mạng. Các trang web có thể giúp đào tạo nhân sự, điều phối công việc, chia sẻ kiến thức và cho phép những hình thức hỗ trợ khác đối với mọi trách vụ. Một lối sống mới hình thành, trong đó những người sử dụng không gian số ảo trở nên mạnh dạn và tự tin hơn trong các giao tiếp của mình, thậm chí có khi trở thành “suồng sã”, thiếu tôn trọng nhau. Một điều rõ ràng là việc liên lạc qua máy móc không thể thay thế hoàn toàn cho những giao tiếp liên vị giữa các cá nhân trong gia đình và cộng đồng. Nhiều gia đình đang tan vỡ vì giữa cha mẹ và con cái chỉ liên hện qua điện thoại hay chat mà không có giờ thăm hỏi, gặp gỡ trực tiếp. Hiện tượng “di cư trí thức” và “làm việc từ xa” trên thế giới đang ngày càng trở nên phổ biến khi không gian và thời gian thu hẹp, các nước giàu tìm nhiều phương cách “thu hút chất xám” để thủ lợi cho mình, vì người ta có thể ngồi ở nhà nhưng lại đang làm việc hoặc điều hành qua mạng một công trình ở tại một nước khác xa nhà. Vấn đề giữ bản quyền, kiểm duyệt nội dung thông tin, bảo vệ người trẻ khỏi những cạm bẫy, ngăn chặn và loại trừ những thông tin độc hại đang ngày càng trở nên khó khăn và phức tạp hơn. Đó là những vấn đề đầy thách đố mà xã hội chúng ta hiện nay đang phải đối mặt.

Sứ điệp ngày Thế Giới Truyền Thông 2009 cũng chỉ ra cho chúng ta: “Giới trẻ đã tiếp nhận tiềm năng lớn lao của các phương tiện truyền thông này để tạo điều kiện dễ dàng cho việc kết nối, giao tiếp và hiểu biết giữa các cá nhân và cộng đoàn và sử dụng chúng để giao tiếp với bạn bè, để gặp gỡ những người bạn mới, để tạo nên những cộng đồng và những mạng lưới, để tìm kiếm thông tin và tin tức, để chia sẻ tư tưởng và ý kiến của mình”. Tuy nhiên nhiều người không hiểu nổi những ngôn ngữ mới của người trẻ hôm nay, đặc biệt là loại ngôn ngữ được sử dụng qua điện thoại di động và email, mà có người gọi là ngôn ngữ mạng của tuổi “teen” hay “thế hệ 9x” (sinh ra trong thập niên 90’). Một dòng tâm sự trên mạng có nội dung thế này: “lâu gòi chạ pùn vít ví chạ bit nên vit gì, mún nói nhìu chuyện woá mà kái gì cũg thay đỗi hết gòi…” và dịch ra là: “lâu rồi chả buồn viết vì chả biết nên viết gì, muốn nói nhiều chuyện quá mà cái gì cũng thay đổi hết rồi...”, người lớn đọc khó mà hiểu nổi! Khi nhắn tin cho nhau các em học sinh cũng dùng kiểu viết như vậy. Chẳng hạn một em nhắn tin cho bạn qua di động: “Tau pun ngu we” (Tao buồn ngủ quá), tin nhắn trả lời rằng: “Bit oj, mey mep nhu heo hem bik seo pun ngu wei zj?” (Biết rồi, mày mập như heo không biết sao buồn ngủ hoài vậy). Nhiều bạn trẻ còn trộn lẫn tiếng Việt với các ngoại ngữ khác, và sử dụng “vô tư” các loại ký hiệu có trên bàn phím để làm thành loại ngôn ngữ giúp họ thoát khỏi mọi kiểm soát ràng buộc của người lớn, để có thể sống tự do theo ý mình. Tình trạng này đang ngày càng phổ biến, tạo nên nơi người trẻ thói quen sử dụng một thứ ngôn ngữ biến dạng, quái gở, có thể đem lại hậu quả vô cùng tai hại cho ngôn ngữ và văn hóa dân tộc.

Như thế, các phương tiện truyền thông đang tác động mạnh mẽ đến tâm lý con người nhất là những người trẻ, hình thành nên loại ngôn ngữ giao tiếp đặc thù, những lối sống khác xa trước đây và những nhu cầu mới làm cho con người bị lệ thuộc vào nó. Điều đó xem ra thật khó giảm thiểu hoặc khắc phục nếu không có những hiểu biết đúng đắn và những can thiệp triệt để, kịp thời từ nhiều cấp. Những hiện tượng tâm lý mới mẻ này cũng mời gọi nhiều nghiên cứu sâu xa hơn của các nhà chuyên môn, để có thể công bố và gây ý thức cho nhiều người. Những diễn đàn mở cần trao đổi về các hiện tượng này, đặc biệt nên có sự tham gia của giới trẻ để chính các bạn tìm cách gìn giữ và phát huy sự trong sáng tốt đẹp của tiếng việt và các giá trị văn hóa truyền thống trên quê hương.

4. Những vấn đề luân lý trong truyền thông

Luân lý và đạo đức trong truyền thông đang là vấn đề thời sự “nóng bỏng” hiện nay vì mức độ gia tăng những nguy cơ của chúng. Những khối lượng thông tin lớn lao chuyển tải tức thời từng giây phút khiến con người không còn đủ khả năng kiểm soát chúng nữa. Hiện tượng thiếu trung thực, bóp méo sự thật, lèo lái thông tin theo những ý đồ xấu tràn lan khắp nơi. Sự phát tán thông tin cách hỗn độn và sai lệch như thế làm cho nhiều người mất niềm tin vào cả nguồn thông tin đó, dẫn đến hậu quả là những thông tin tốt đẹp cũng có thể bị loại trừ, tẩy chay theo. Những tệ nạn mới nảy sinh như việc lừa đảo, đe dọa qua các phương tiện truyền thông, môi giới mại dâm, buôn người, buôn bán ma tuý và hàng lậu, phát tán những hình ảnh khiêu dâm, các trò chơi kích thích bạo lực và những tài liệu đồi truỵ không thể kiểm duyệt nội dung hoặc loại thông tin khích bác, bôi nhọ, hạ phẩm giá và uy tín của người khác... đang là nỗi lo của những người có trách nhiệm trong xã hội và Giáo Hội. Hội Đồng Giáo Hoàng về Truyền Thông Xã Hội nêu rõ quan điểm về những điều này: “Các phương tiện truyền thông đôi khi được dùng để làm tha hoá con người hay gạt ra ngoài lề rồi cô lập con người; lôi kéo con người vào những cộng đồng băng hoại được tổ chức xoay quanh các giá trị giả dối và phá hoại; cổ vũ sự thù nghịch và xung đột, biến người khác thành ma quỷ, tạo ra một não trạng ‘phe ta’ chống lại ‘phe chúng’; phô diễn những điều hèn hạ, thấp kém bằng sự hào nhoáng, trong khi lại không màng tới hay xem thường những gì cao quý và có giá trị; phổ biến những thông tin sai lạc, thất thiệt, hoặc ủng hộ những gì là xoàng xĩnh, tầm thường”.

Các loại hình tội phạm tin học đang ngày càng gia tăng trong thời gian gần đây. Nhiều tay tội phạm công nghệ cao đã đột nhập vào hệ thống máy tính của chính phủ và các Ngân hàng để đánh cắp dữ liệu và thông tin quốc gia, mã số tài khoản, rửa tiền, dùng virut để phá hoại máy tính của người khác, gởi thư rác (spam), tin nhắn trúng thưởng “ma”... Việc vi phạm tác quyền, “đạo văn” (sao chép bất hợp pháp các tài liệu trên mạng của người khác đưa vào bài của mình), quay cóp bài vở nhờ di động… cũng trở nên phổ biến, làm nhiều học sinh - sinh viên ỷ lại, sống thiếu trung thực và chểnh mảng việc học. Nhiều loại “tội phạm ảo” không thể truy nã được đang tung hoành gây ra những thiệt hại rất lớn cho toàn xã hội, như tấn công của các hacker (tin tặc) gieo virus, cài mã độc hại, phá huỷ nguồn thông tin, làm hại thanh danh của các trang web tốt, kể cả các loại gián điệp, “mafia” và khủng bố qua mạng nữa. Những vấn đề luân lý đạo đức trên mạng luôn đặt người sử dụng trước những chọn lựa thiết yếu, nhất là những người trẻ, là cư dân thường xuyên của mạng hiện nay. Tài liệu Giáo Hội và Internet của Hội Đồng Giáo Hoàng về Truyền Thông Xã Hội năm 2002 phân tích rõ: “Internet đặt trong tầm với của thanh niên ở vào tuổi rất sớm một khả năng bao la để làm điều tốt cũng như để gây hại, cho chính họ và cho người khác. Nó có thể làm phong phú đời sống họ vượt xa những mơ ước của các thế hệ đi trước và đến lượt lại cho họ khả năng để làm phong phú đời sống của những người khác. Internet cũng có thể nhận chìm họ trong chủ nghĩa tiêu thụ, hoang tưởng dâm đãng và bạo lực, và cô lập về tâm lý”. Vì thế việc trang bị cho người trẻ khả năng biện biệt và cung cấp những hướng dẫn cần thiết cho họ trong lãnh vực này là điều quan trọng mà Giáo Hội Việt Nam phải quan tâm hơn.

Việc người ta có thể giấu kín danh tính thật trên các loại truyền thông đa phương tiện làm cho tình hình ngày càng tồi tệ và khó kiểm soát hơn. Người trẻ dùng nhiều loại ngôn ngữ hạ cấp và độc địa để tấn công những “đấng bậc” mà ngoài đời họ phải kính nể, như thầy cô, cha mẹ hoặc các “xếp” của mình. Nhiều hình thức giải trí không lành mạnh với nguồn gốc không rõ ràng đang lưu hành rộng rãi. Một thực trạng xấu khác đang tồn tại là những gì không được luật pháp hay đạo đức xã hội thừa nhận lại được ngầm phát tán trên các phương tiện truyền thông mới, nhất là Internet, điện thoại di động, các loại thiết bị lưu trữ xử lý dữ liệu gọn nhẹ có dung lượng ngày càng cao như MP3, MP4, USB... Cuộc sống riêng tư của mỗi cá nhân trong xã hội cũng đang chịu sự quấy rầy liên tục của các phương tiện truyền thông và có nhiều kẻ xấu lợi dụng những kênh liên lạc thường xuyên này để điều khiển và xâm phạm đời tư người khác, nhất là những người nổi tiếng... Chủ nghĩa cá nhân ích kỷ và chủ nghĩa hưởng thụ chỉ biết tìm tư lợi đang điều khiển thị hiếu và khả năng nhận định - chọn lựa của nhiều người, khiến họ dễ dàng tương đối hoá tiếng lương tâm và các chuẩn mực đạo đức. Trong Sứ điệp ngày Thế Giới Truyền Thông năm 2009, ĐGH Bênêđictô XVI cảnh báo các tín hữu về điều này: “Chúng ta không để mình bị lừa bịp bởi những người chỉ tìm kiếm những người hưởng thụ trên một thị trường với những cơ may khác nhau, nơi mà sự chọn lựa chính nó trở nên sự thiện hảo, sự mới mẻ được biến đổi thành vẻ đẹp, kinh nghiệm chủ quan gạt bỏ chân lý”.

Các phương tiện truyền thông mới đang mở ra một thế giới đa chiều trong đó các loại thông tin một chiều mang tính áp đặt không còn được chấp nhận nữa. Điều đó gây ra nhiều ảnh hưởng nhất định trên đời sống niềm tin hôm nay. Một số người trẻ đang gặp khủng hoảng niềm tin vì không lý giải được các vấn nạn cuộc sống. Họ lại không muốn rập khuôn theo lối hiểu và cách sống của những người đi trước, nhưng chưa bắt gặp được các mẫu thức mới thuyết phục và phù hợp. Sự nhanh chóng tức thời của thông tin làm họ dần dần xa lạ với những sinh hoạt phụng vụ lâu giờ, có nhịp độ chậm chạp, bị áp đặt và thiếu lôi cuốn. Những phản chứng do sự thiếu nhất quán trong lời nói và hành động của nhiều tín hữu làm họ bị “dội”… Hơn nữa, việc nắm bắt nhiều thông tin không đương nhiên đồng nghĩa với sự gia tăng vốn hiểu biết và các giá trị sống niềm tin. Sự quá tải thông tin có thể làm cho nhiều người trẻ chao đảo, không còn biết đâu là điều quan trọng thực. Người trẻ hôm nay rất cần những người hướng dẫn, những nhà giáo dục có khả năng giúp họ biết phân tích, phê phán, chọn lọc, nhận định và “giải mã” các chương trình truyền thông “khó nuốt” thay vì “tẩy chay” nó. Họ cần được giúp để tìm ra các giá trị hữu ích từ những bài viết, phim ảnh và các website khác nhau thay vì xem chúng cách thụ động và tuỳ hứng. Đức Giáo Hoàng Gioan Phaolô II mời gọi Giáo Hội thực hiện một sự tái duyệt về mục vụ và văn hóa để có thể thích ứng được với thời đại, đồng thơi mạnh dạn đưa ra thực hiện những điều khả thi để Tin Mừng có thể thấm nhiễm vào xã hội: “Kitô hữu cần chú ý đến nền văn hóa truyền thông họ đang sống để có thể diễn đạt các khía cạnh khác nhau của đức tin: từ Phụng Vụ, là hình thái diễn đạt hoàn bị và căn bản nhất về truyền thông với Thiên Chúa và với tha nhân, đến Giáo Lý, là điều luôn hướng đến con người đắm chìm trong ngôn ngữ và văn hóa thời nay”.

Như thế, trách nhiệm chính yếu về mặt luân lý của tất cả mọi phương tiện truyền thông là xây dựng nền văn hóa sự sống, phục vụ cho nền văn minh tình thương, tôn trọng và làm chứng cho sự thật. Những ai dấn thân hoạt động trong thế giới truyền thông phải dám mạnh dạn lên tiếng cho công lý và hoà bình, giúp anh chị em mình tìm ra ý nghĩa cuộc sống và vun trồng tình liên đới, sống hiệp nhất và biết chia sẻ. Tất cả các nhà truyền thông công giáo cần được đào tạo tốt để hiểu đúng bản chất, các nguyên tắc, việc sử dụng các phương tiện truyền thông khác nhau cách hiệu quả, cũng như tôn trọng và lắng nghe để có thể tiếp cận và chia sẻ các giá trị Tin Mừng cho con người hôm nay. Những người sử dụng các phương tiện truyền thông cũng có trách nhiệm nhận thức về các giá trị và những nguy cơ của truyền thông để chọn lựa các giá trị, chứ không để cho cuộc sống của mình bị giới truyền thông lèo lái. Về phía Giáo Hội cần cung ứng những hướng dẫn luân lý và chuẩn mực đạo đức rõ ràng, những định giá về truyền thông và những thách đố truyền thông đặt ra, cũng như những tác động của truyền thông trên đời sống nhân loại.

Kết luận

Thế giới hôm nay đang bước vào kỷ nguyên truyền thông mới, trong đó nền văn hóa đọc như bị thu hẹp, lùi dần vào quá khứ, còn Internet và các loại thông tin kỹ thuật số đang mở ra tương lai. Các phương tiện truyền thông trực tuyến hiện đại đang tiếp tục thu hút ngày càng nhiều người sử dụng hơn với những tính năng cung cấp thông tin nhanh nhạy, toàn diện và trực tiếp. Điều đó cho thấy khả năng tham gia hoạt động truyền thông nằm trong tầm tay của mỗi người nếu chúng ta thực sự có niềm say mê và mối quan tâm. Bài viết này ước mong góp phần nhỏ bé giúp mọi thành phần trong Giáo Hội ý thức hơn về sức ảnh hưởng mạnh mẽ của các phương tiện truyền thông, cũng như xu hướng không thể đảo ngược của những tác động truyền thông đang chi phối đời sống con người. Điều này cũng nhắc nhở chúng ta biết cẩn trọng suy xét, biện biệt khi sử dụng các phương tiện truyền thông, bởi vì: “…Một cá nhân hôm nay có thể leo cao tới tận đỉnh của thiên tài và đức độ, cũng như có thể ngụp sâu tới tận đáy của sự suy đồi mà chỉ cần ngồi một mình trước bàn phím và màn hình. Công nghệ truyền thông liên tục thực hiện những cuộc đột phá, với tiềm năng khổng lồ - cho cả điều tốt lẫn điều xấu”. Thiết nghĩ trên đây chỉ là một số ảnh hưởng dễ nhìn thấy và đã được đề cập đến khá nhiều. Còn rất nhiều những ảnh hưởng tích cực và tiêu cực khác đòi hỏi những nghiên cứu toàn diện và sâu sát hơn, để có thể lên kế hoạch hợp tác giữa nhiều thành phần trong Giáo Hội, nhằm tận dụng và phát huy những khả năng lớn lao và ngăn ngừa giảm thiểu những tác hại nghiêm trọng mà các phương tiện truyền thông có thể đem lại cho đời sống con người.

Các Giáo huấn rất phong phú của Giáo Hội luôn mời gọi mỗi tín hữu có sự thận trọng để thấy rõ những hệ quả - tiềm năng của phương tiện truyền thông và đáp trả cách sáng tạo cho những cơ hội và thách đố của nó, biết sống công lý để xoá các khoảng cách số giữa con người, dám dũng cảm để đứng dậy cho sự thật khi đối diện với chủ nghĩa tương đối hóa tôn giáo và luân lý, đứng dậy cho sự xả kỷ và quảng đại khi đối diện với chủ nghĩa hưởng thụ cá nhân, đứng dậy cho sự đúng đắn khi đối diện với tội lỗi và điều xấu. Và nhất là biết tự chế để luôn có giải pháp kỷ luật tự giác cho các khí cụ kỹ thuật phi thường này, và luôn sử dụng nó cách khôn ngoan cho điều thiện. Tiếp ngay sau Lễ Chúa Thăng Thiên là Lễ Chúa Thánh Thần Hiện Xuống. Trong ngành Thần học Truyền thông, Lễ Hiện Xuống được xem là biến cố Thiên Chúa truyền thông chính Ngài cho chúng ta để chúng ta có khả năng truyền thông với Thiên Chúa và với nhau, đồng thời gỡ bỏ mọi chướng ngại trong lãnh vực truyền thông. Biến cố này khai mở lại những “kênh truyền thông” đã bị đóng kín từ biến cố tháp Babel và nối lại tương giao giữa con người với Chúa và với nhau, đồng thời cũng là biến cố khai sinh Giáo Hội như là dấu chỉ và khí cụ truyền thông. Với biến cố Hiện Xuống, việc truyền thông chính mình của Thiên Chúa được hoàn tất nơi Đức Kitô và chứng tá của các Tông đồ, tiếp tục nối dài trong Giáo Hội nhờ Đấng Bảo Trợ là Thần Khí Chân lý.

Nguyện xin cho những ân ban của Chúa Thánh Thần giúp các Kitô hữu, đặc biệt là các bạn trẻ, mở rộng tầm nhìn về thế giới và con người, thức tỉnh con tim để gia tăng sự nhạy cảm của chúng ta đối với các vấn nạn của nhân loại hôm nay, để chúng ta có thể trở nên những nhà truyền thông theo như mẫu mực truyền thông trọn hảo của Chúa Giêsu. Nhờ đó chúng ta có thể thông truyền tình yêu của Chúa cho con người hôm nay qua chứng tá đời sống niềm tin của mình, như lời vị Cha chung mời gọi: “Tâm hồn con người khát mong một thế giới nơi tình yêu ngự trị, nơi các ân huệ được chia sẻ, nơi sự hiệp nhất được xây dựng, nơi sự tự do tìm thấy ý nghĩa của nó trong chân lý và là nơi mà căn tính của mỗi người được thể hiện trong một sự hiệp thông tôn trọng. Đức tin có thể mang lại một câu trả lời cho những mong đợi này: các con hãy là những sứ giả của nó!”(ĐTC Bênêđictô XVI, Sứ điệp ngày Thế Giới Truyền Thông năm 2009).

 

CÁC PHƯƠNG TIỆN TRUYỀN THÔNG
CƠ HỘI VÀ THÁCH ĐỐ CHO NGƯỜI TRẺ HÔM NAY

* Dẫn nhập:

Thế hệ 7x, 8 x, 9x… Họ là ai? Thế hệ trẻ hôm nay đang được nhiều người gọi là thế hệ @, một thế hệ của thực tại ảo với những lo toan rất thực, sống trong một nền văn hóa định hình bởi truyền thông.

Các bạn trẻ ngày nay đang sống và đối diện với một hệ thống truyền thông phức hợp gồm nhiều tác động dây chuyền đan xen nhau giữa gia đình, cộng đồng, xã hội, dân tộc, quốc gia, quốc tế, văn hóa, chính trị, kinh tế, giáo dục, tôn giáo, tâm linh và các giá trị. Bên cạnh đó, những phát triển nhảy vọt của các kỹ thuật truyền thông gần đây là một hiện tượng gây kinh ngạc và có những ảnh hưởng mạnh mẽ. Các phương tiện truyền thông đang tăng nhanh khả năng chuyển tải lẫn chất lượng kỹ thuật của chúng, nhờ đó chúng có khả năng lan xa và thấm sâu, làm thay đổi bản chất của xã hội, đời sống tâm lý, các chuẩn mực văn hoá và những cả thói quen của con người.

I. Những ích lợi và tác hại của các phương tiện truyền thông

1. Những khả năng lớn lao của truyền thông hôm nay

- Các phương tiện truyền thông hiện đại, đặc biệt mobiphone và Internet là những phương tiện phổ biến để liên lạc, học hỏi, giao dịch, trao đổi, kết nối làm quen... Những phương tiện đó khiến mọi người có thể rút ngắn được khoảng cách địa lý, giao lưu được với nhiều người hơn ở tốc độ ngày càng nhanh hơn. Mạng Internet còn được sử dụng cho các cuộc Hội nghị liên lục địa (tele-conference), các Dự án chung điều hành qua mạng, và các chương trình học từ xa (e-learning) ở mọi cấp…

- Internet gần như đáp ứng được tất cả các nhu cầu về thông tin, giải trí của mọi người. Báo chí, truyền thanh, truyền hình đã được Internet hóa; mọi thông tin cần biết đều có thể được tìm thấy qua các công cụ tìm kiếm và 1 cú nhấp chuột. Nếu muốn giải trí, bạn có thể nghe nhạc, xem phim, chơi game đủ mọi thể loại trên Internet. Và cũng chính vì đáp ứng được rất nhiều nhu cầu của những người sử dụng cho nên dần dần, người sử dụng sẽ dễ dàng bị lệ thuộc vào nó.

- Không thể phủ nhận vai trò và tiện ích mà công nghệ thông tin mang lại cho nhân loại. Thế giới hiện có trên 2 tỷ người sử dụng internet. Trên mạng internet, việc gửi thư, đọc sách báo, trao đổi thông tin, kinh doanh thương mại, tài chính… đều được thực hiện thật dễ dàng. Một vụ khủng bố diễn ra ở một nôi nào đó, 10 phút sau thông tin đã được hàng triệu người trên thế giới biết đến. Bill Gates từng khẳng định sức mạnh của công nghệ thông tin: “Thế giới nằm trên mười ngón tay bạn”. Internet ngày càng cuốn hút giới trẻ và công nghệ số đang làm đảo lộn thế giới.

2. Những nguy cơ và tác hại của truyền thông

- Hiện tượng thiếu trung thực, bóp méo sự thật, lèo lái thông tin theo những ý đồ xấu tràn lan khắp nơi. Những tệ nạn mới nảy sinh như việc lừa đảo, đe dọa qua các phương tiện truyền thông, môi giới mại dâm, buôn người, buôn bán ma tuý và hàng lậu, phát tán những hình ảnh khiêu dâm, các trò chơi kích thích bạo lực và những tài liệu đồi truỵ không thể kiểm duyệt nội dung hoặc loại thông tin khích bác, bôi nhọ, hạ phẩm giá và uy tín của người khác... đang là nỗi lo của những người có trách nhiệm.

- Sống trong thế giới ảo là 1 hệ quả của việc sử dụng Internet quá nhiều, đặc biệt là với những bạn trẻ quá lệ thuộc vào các thông tin được tìm thấy dễ dàng trên mạng đã dẫn đến việc cảm thấy ngại khi bước vào cuộc sống và những mối tương quan thực.

- Với việc sử dụng công cụ tìm kiếm trên Internet cũng khiến nhiều bạn trẻ trở nên lười suy nghĩ, kém tư duy. Rất nhiều những sinh viên khi được giao bài tập về nhà về việc tìm hiểu một vấn đề gì đó thì các bạn chỉ vào google tìm và sao chép nguyên văn những thứ có ở trên mạng.

- Phong trào chơi các trò chơi trực tuyến đang phát triển rất mạnh. Không chỉ tốn nhiều thời gian, tiền bạc; khi đã quá say mê với những trò chơi trực tuyến, các bạn trẻ cũng dễ dàng bị tiêm nhiễm và cuộc sống cũng chỉ xoay quanh các trò chơi.

- Những văn hóa phẩm đồi trụy và các sản phẩm khiêu dâm trên mạng len lỏi đi vào từng ngõ ngách cuộc sống. Nguy cơ là nhiều người trẻ không phải bí mật mua phim đen khi họ có thể download hàng núi những thứ rác rưởi ngay trên giường ngủ.

3. Khả năng biện biệt trước những cái bẫy

- Internet là nguồn cung cấp thông tin và cũng là một thế giới ảo. Nhưng thế giới ảo đó là một không gian có nhiều thứ hỗn độn và có vẻ tự do. Thế giới ảo vừa là không gian tự do vừa là cái tốt vừa là cái bẫy cho các bạn trẻ khi quá xa rời thực tại. Sự tiện lợi và hấp dẫn của việc sử dụng Internet là không thể bàn cãi, nhưng việc sử dụng nó như thế nào để đạt được hiệu quả tốt nhất mà không ảnh hưởng đến học tập, đến cuộc sống là điều đáng bàn đến trong giới trẻ hiện nay. Và để Internet không trở thành “hội chứng” các bạn trẻ phải biết cách sử dụng cách hữu hiệu, thiết thực và hợp lý để tránh những ảnh hưởng đáng tiếc luôn có thể xảy ra.

- Trong gia đình Việt Nam, sự trao đổi tin tưởng giữa thế hệ này với thế hệ kia không còn nhiều. Người lớn không tiếp cận được những kỹ thuật hiện đại. Khi họ không hiểu về nó họ trở nên ngại và lo lắng. Mạng internet là không gian tưởng tượng duy nhất cho phép giới trẻ thoải mái biểu lộ cái tôi của mình. Nhưng giới trẻ Việt Nam thường sống trong giới hạn do bố mẹ hay những người lớn tuổi trong gia đình đặt ra. Khi thấy giới trẻ làm điều mà mình không hiểu được thì họ đâm ra sợ, rồi đặt nghi vấn…

- Việc nắm bắt nhiều thông tin không đương nhiên đồng nghĩa với sự gia tăng vốn hiểu biết và các giá trị sống niềm tin. Sự quá tải thông tin có thể làm cho nhiều người trẻ chao đảo, không còn biết đâu là điều quan trọng thực. Người trẻ hôm nay rất cần những người hướng dẫn có khả năng giúp họ biết phân tích, phê phán, chọn lọc, nhận định và “giải mã” các chương trình truyền thông “khó nuốt” thay vì “tẩy chay” nó.

II. Những đặc điểm của người trẻ trong thế giới số hoá

1. Những con người dị dạng?

- Tại VN, các phương tiện truyền thông thường loan những tin hết sức tốt đẹp về chỉ số thông minh, chỉ số phát triển kinh tế, chỉ số an sinh xã hội, khiến ai cũng cảm thấy phơi phới tự hào, không lo toan gì cả. Khó mà làm cho họ hiểu rằng có một khoảng cách rất lớn giữa những kiến thức họ được biết và thực tế cuộc sống. Khó mà thuyết phục họ rằng VN đang lẽo đẽo theo sau khá xa các nước trong khu vực, chứ chưa nói đến các nước phát triển khác ở Âu Mỹ.

- Xã hội hôm nay, với sự bùng nổ của internet và các phương tiện thông tin hiện đại, giới trẻ có tràn đầy thông tin không chỉ đến từng ngõ ngách trong nước mà cả toàn cầu. Đó là cái thế mạnh mà các bạn đang hơn thế hệ cha ông. Nhưng, những kiến thức đó không tự nhiên mang đến cho người ta một lý tưởng sống và con tim rộng mở.

- Thế giới của giới trẻ Việt Nam hiện nay khác rất xa với thế hệ cha mẹ của họ. Nhu cầu vật chất cao hơn, đời sống tiện nghi hơn và cái tôi của họ cũng phô bày thô bạo hơn. Những khuôn mẫu đạo đức đang trở nên lỏng lẻo nên giới trẻ không có được ý thức rõ rệt về bản thân, thế nhưng họ lại luôn muốn khẳng định chính mình.

2. Những khủng hoảng và ước mơ của người trẻ

- Người trẻ hôm nay có nhềiu mơ ước tốt đẹp. Tuy nhiên bất cứ thời kỳ nào cũng đều có điểm tích cực và hạn chế. Trong thời đại ngày nay, 8X và 9x là nhưng nhân tố quan trọng trong quá trình hội nhập và phát triển. Họ có đủ điều kiện để tiếp nhận, học hỏi và phát triển. Thế hệ dễ hòa nhập, nhưng nếu không biết “giữ” sẽ bị hòa tan.

- Thế hệ trẻ hiên nay có thể ví một câu thế này “ không biết mình là ai”. Chính bởi vậy mà họ gần như bị lạc lối trong xã hội hỗn loạn ngày nay. Điều đó có thể do ảnh hương từ nhiều phía khác nhau. Có thể nói như thiếu sự giáo dục khoa học từ gia đình và xã hội, dường như “họ” đã bị gia đình và xã hội giáo dục một cách áp đặt từ cái tuổi mới lớn và cho đến khi trưởng thành thì khao khát chứng tỏ mình đã làm “họ” không còn là chính mình. Chính cái lúc “không là chính mình” đã đánh cắp sự nhận thức đúng đắn của “họ” nếu gặp phải nhân tố xấu trong xã hội họ sẽ hoàn toàn đánh mất mình.

- Khi tôi quá quan tâm đến sự thành đạt, hoặc lời khen ngợi của người khác, hay sự hữu hiệu của mình, tôi không thể là cái tôi đích thực, điều đó đi ngược lại với sự vô vị lợi của tôi, và tôi không tự do.

3. Những căn bệnh thời đại: chán nản bất cần, hoang tưởng, ghiền mạng, qui ngã, chọn dễ dãi hưởng thụ…

- Bị lệch nhân cách, buồn chán hoặc bất cần đời “Em là một cô bé 16 tuổi, em thấy cuộc đời này chẳng có ý nghĩa gì cả. Cuộc đời con người chỉ bao gồm: Sinh ra, lớn lên, học hành, đi làm, sinh con, chết, thế là xong, cứ lặp đi lặp lại mãi. Từ trước đến giờ em không cảm thấy yêu, ghét bất cứ ai, không khóc và rất ít khi cười, không buồn, không đau khổ, không hàm ơn. Dù có chuyện gì xảy ra cũng cảm thấy bình thường cho dù có động trời đến đâu đâu. Thậm chí nếu người thân của em chết đi em cũng không nhỏ một giọt nước mắt xót thương. Em bàng quan trước mọi thứ. Đôi khi em sợ chính bản thân mình...” (http://mobi.tuoitre.com. vn/tianyon/Index.aspx?ArticleID=166667).

- Đua đòi, hoang tưởng. Các phương tiện truyền thông kỹ thuật số hôm nay mở ra nhiều loại hoạt động hấp dẫn, cuốn hút giới trẻ hơn bao giờ hết, và tạo ra nơi họ hàng loại những nhu cầu mới gia tăng liên tục, có khả năng làm cho nhiều người không bao giờ bằng lòng với những gì mình có, mà luôn muốn “nâng cấp” hoặc “lên đời” không ngừng. Họ nghĩ rằng những vẻ bên ngoài mới là quan trọng.
- Cũng chính bởi sự nhanh chóng, thuận tiện của Internet mà nhiều bạn trẻ đang để cho mình bị bệnh “ghiền mạng” hành hạ, họ dành rất nhiều thời gian cho “chat” (tán gẫu trên mạng), cho “game on-line” (các loại trò chơi trên mạng), cho các “mối tình ảo”, các chương trình quảng cáo, giải trí “rẻ tiền” và nhiều loại thông tin “lá cải”, đó là chưa kể đến các nạn nhân của những trò gian lận, lừa đảo trên mạng, cờ bạc trên mạng, các chương trình khiêu dâm và bạo lực, thư nặc danh…

- Chọn dễ dãi hưởng thụ, sống ích kỷ, coi mình là quan trọng: khi được chu cấp đầy đủ về phương tiện để sử dụng và tiền bạc để tiêu xài cho hiện tại, được bảo đảm một sự yên ổn cho tương lai thì tuổi trẻ đồng nghĩa với hưởng thụ. Mà hưởng thụ thì sinh ra vị kỷ. Khi người ta dành nhiều thời gian cho vỏ bọc bên ngoài thì bên trong cằn cỗi. Sự thể hiện văn hóa ở tầm cao do đó cũng thiếu vắng. Họ thể hiện sự “sành điệu” trong tiêu dùng và giải trí, tạo ra những mơ ước què quặt và thiếu trách nhiệm cho tương lai.

III. Người trẻ hướng đến tương lai

1. Người trẻ đáp ứng những thách thức của sứ điệp Tin Mừng

- Dám nghĩ và dám làm đúng

…Một cá nhân hôm nay có thể leo cao tới tận đỉnh của thiên tài và đức độ, cũng như có thể ngụp sâu tới tận đáy của sự suy đồi mà chỉ cần ngồi một mình trước bàn phím và màn hình. Công nghệ truyền thông liên tục thực hiện những cuộc đột phá, với tiềm năng khổng lồ - cho cả điều tốt lẫn điều xấu.” (Đạo Đức trong Truyền Thông, số 27).

- Biết đặt ưu tiên và dám chọn trước những trào lưu cuộc sống

Trách nhiệm chính của tất cả mọi phương tiện truyền thông là xây dựng nền văn hóa sự sống, phục vụ cho nền văn minh tình thương, tôn trọng và làm chứng cho sự thật. Những người sử dụng các phương tiện truyền thông cũng có trách nhiệm nhận thức về các giá trị và những nguy cơ của truyền thông để chọn lựa các giá trị, chứ không để cho cuộc sống của mình bị giới truyền thông lèo lái.

Nhiều chương trình quảng cáo trên mạng thường phổ biến một thứ “chủ nghĩa đạo đức tương đối và chủ nghĩa duy lợi ích”, là những chủ nghĩa tạo cơ sở cho nền văn hoá sự chết. Người sử dụng truyền thông nếu không có khả năng biện biệt chọn lựa, sẽ dễ dàng bị ảnh hưởng và cổ xúy cho những lối sống đi ngược với các giá trị Tin Mừng và nền luân lý Kitô giáo.

- Vai trò của đời sống niềm tin và những sân chơi lành mạnh

Các bạn trẻ cần một sự tỉnh thức, sự nuôi dưỡng tâm hồn và tâm linh. Họ cần tin vào bản thân mình phải có trách nhiệm với bản thân mình vì cơ thể, tâm hồn, tinh thần và tâm linh họ là một món quà vô giá của Thiên Chúa. Nhiều người trẻ hiện nay không xác định được lý tưởng sống của mình, họ chỉ biết sống thực dụng qui về cái tôi… Rất nhiều người đã đạt được thành công lớn trong nghề nghiệp nhưng trong cuộc sống cá nhân lại có những đổ vỡ đáng buồn. Vì vậy cần dành thời gian cho đời sống cá nhân của bạn với Thiên Chúa và các mối tương quan liên vị.

Có nhiều sân chơi lành mạnh giúp người trẻ vươn lên với những giá trị tốt đẹp. Chỉ những bầu nhiệt huyết căng đầy, những lý tưởng cao đẹp, những tấm lòng nhân ái không biết mệt mỏi và những trái tim trong sáng của tuổi trẻ mới đóng góp được những điều ý nghĩa hơn cho cuộc đời và cống hiến thiết thực cho xã hội

2. Người trẻ chuẩn bị hành trang cho chính mình

Việc học và bậc thang các giá trị: Người trẻ cần chuẩn bị hành trang cho tương lai, do đó việc học là quan trọng và cần thiết. Nhưng đó không phải là tất cả. Nhều người trẻ có các bằng cấp học vị rất cao nhưng cuộc sống lại không hạnh phúc.

Rèn luyện nhân bản và các phẩm chất: đó là điều rất cần thiết nhưng thường không dễ tìm thấy trong nhà trường và ngoài xã hội. Chính gia đình và Giáo Hội có nhiều trách nhiệm trong lãnh vực này. Và chính các bạn trẻ cần ý thức để xây dựng cho mình nề nếp, kỷ luật sống và một chương trình lành mạnh giúp thăng tiến bản thân.

Các mối tương quan đòi hỏi sự biện biệt chọn lựa rõ ràng: vì ngày nay có quá nhiều loại giao tiếp không dẫn đến sự thăng tiến bản thân.

3. Đức Giêsu Kitô, người bạn và nhà truyền thông tuyệt vời

- Đức Giêsu Kitô là người bạn tuyệt vời của giới trẻ. “Tuổi trẻ là thời gian đặc biệt của hy vọng bởi vì tuổi trẻ hướng về tương lai với đủ mọi hoài bão. Khi còn trẻ, chúng ta ấp ủ những lý tưởng, ước mơ và những dự tính. Tuổi trẻ là thời gian mà những chọn lựa quyết định liên quan đến phần đời còn lại được hình thành… Chúa Giêsu muốn gặp mỗi người trong các con, các bạn trẻ thân yêu của cha. Thật vậy, ngay trước khi chúng ta ước ao gặp Người, thì chính Chúa Giêsu Kitô đã tha thiết mong gặp chúng ta.” (Sứ điệp của Đức Thánh Cha Bênêđictô XVI gửi các bạn trẻ trên toàn thế giới nhân ngày Giới trẻ Thế giới lần thứ 24 - năm 2009)

- Thiên Chúa đã truyên thông với con người ngay từ sáng thế cho đến cánh chung, và sẽ không ngừng truyền thông với con người. Thiên Chúa qua con người Đức Giêsu nhập thể đã biểu lộ tính cách của một nhà truyền thông tuyệt hảo. “Khi còn tại thế, Đức Kitô đã tỏ là một người nhà truyền thông tuyệt hảo. Qua sự ‘nhập thể’, Ngài đã hoàn toàn đồng hoá mình mới những kẻ lãnh nhận truyền thông của ngài, và Ngài đã truyền đạt sứ điệp không những bằng lời nói mà còn bằng toàn bộ cách sống của ngài” (Communio et Progressio, số 11). Ngài sử dụng ngôn ngữ và hình ảnh bình dân mà người nghe thấy quen tai và quen thuộc trong cuộc sống hàng ngày mà họ có thể hiểu được. Nước Trời giống như hạt cải, mẻ cá, men trong bột, người chăn chiên, kho tàng trong ruộng, vườn nho… Truyền thông của ngài cũng mang tính đối thoại và lôi kéo người nghe vào cuộc. Ngài làm cho thính giả phải động não suy tư, bày tỏ ý kiến, tham gia vào cuộc đối thoại, chứ không phải là những con người thụ động lãnh nhận sứ điệp.

- Đức Thánh Cha Bênêđictô XVI: “Nếu Chúa Giêsu đã trở nên niềm hy vọng của các con, hãy thông truyền điều ấy cho người khác bằng niềm vui và bằng những cam kết thiêng liêng, tông đồ và xã hội của các con. Hãy để cho Đức Kitô đến ở trong các con, và một khi đã đặt trọn niềm tin và lòng tín thác vào Người, hãy gieo vãi niềm hy vọng này ra chung quanh. Hãy biết chọn lựa sao cho đức tin của các con được chứng tỏ. Hãy cho thấy rằng các con hiểu được nguy cơ của việc thần tượng hóa tiền bạc, của cải vật chất, nghề nghiệp và thành công, và đừng để cho những ảo ảnh này lôi cuốn.”

* Kết luận

“Các bạn trẻ rất quý mến, các con hãy dấn thân đưa vào trong nền văn hóa của lãnh vực truyền thông và thông tin mới mẻ này những giá trị mà cuộc sống của các con dựa vào! ...Chính nơi những người trẻ các con, hầu như tự nhiên đồng cảm với các phương tiện truyền thông mới mẻ này, mà đặc biệt bổn phận phúc âm hóa “châu lục kỹ thuật số” này thuộc về các con. Các con hãy biết gánh lấy cách nhiệt tình việc loan báo Tin Mừng cho những người đương thời với các con! Các con biết sự sợ hãi và hy vọng của họ, sự nhiệt tình và thất vọng của họ: hồng ân cao quý nhất mà các con có thể làm cho họ là chia sẻ với họ “Tin Mừng” về một Thiên Chúa đã làm người, đã đau khổ, đã chết và đã phục sinh để cứu rỗi nhân loại. Tâm hồn con người khát mong một thế giới nơi tình yêu ngự trị, nơi các ân huệ được chia sẻ, nơi sự hiệp nhất được xây dựng, nơi sự tự do tìm thấy ý nghĩa của nó trong chân lý và là nơi mà căn tính của mỗi người được thể hiện trong một sự hiệp thông tôn trọng. Đức tin có thể mang lại một câu trả lời cho những mong đợi này: các con hãy là những sứ giả của nó! Đức Giáo Hoàng ở bên các con qua lời cầu nguyện và phép lành của mình”.

(SỨ ĐIỆP CỦA ĐỨC THÁNH CHA BÊNÊĐICTÔ XVI
NHÂN NGÀY THẾ GIỚI TRUYỀN THÔNG LẦN THỨ 43 – NĂM 2009)

CÂU HỎI ĐỂ SUY TƯ

1. Các chương trình truyền thông thiếu lành mạnh có phải là nguyên nhân dẫn đến vấn đề nhiều bạn trẻ yêu sớm, dễ dãi trong quan hệ, chao đảo trong lý tưởng? Vì sao? Làm thế nào để thay đổi hiện trạng này?

2. Nền văn hóa đọc (sách báo, tài liệu in) đang bị coi nhẹ và có nguy cơ bị gạt khỏi cuộc sống nhiều bạn trẻ. Vì sao? Bạn nghĩ gì về vấn đề này?

3. Ngày nay nhiều bạn trẻ có lối hành xử bạo lực, nói năng thiếu văn hóa, sống tương quan hời hợt là do đâu? Truyền thông có thể góp phần thay đổi như thế nào?

4. Trong các giao tiếp qua những phương tiện truyền thông liên vị (chat, điện thoại di động…), nhiều người trẻ đang gia tăng sử dụng thứ ngôn ngữ “hiểu được, chết liền”. Làm thế nào để giải cứu... tiếng Việt?

5. Giới trẻ Công Giáo có thể tìm kiếm nơi đâu những lời khuyên, sự đồng hành và những chỉ dẫn rõ ràng về các tiêu chuẩn để biện biệt, chọn lựa đúng đắn cho các chương trình truyền thông họ tiếp cận hàng ngày? Bạn nghĩ gì về vai trò của Giáo Hội đối với các phương tiện truyền thông hiện nay?

Nữ tu Ngọc Lan, fmm
(Báo Hiệp Thông của HĐGMVN số 51, 2008 và số 52, 2009)